Participatie is ook voor het lokale erfgoedbeleid een krachtig instrument. Erfgoedorganisaties en -experts beschikken over waardevolle kennis. Door ze actief te betrekken, kunnen lokale besturen hun erfgoedbeleid beter onderbouwen, maar ook beter afstemmen op de behoeften van de bevolking. En door breder te kijken en ook burgers inspraak te geven, groeit het draagvlak voor erfgoedinitiatieven.

Participatie als verplichting én kans

Lokale besturen zijn wettelijk verplicht om inspraak te organiseren. Maar ze zijn vrij om te bepalen hoe ze dat precies doen. Dat vertaalt zich in een participatiereglement dat elk lokaal bestuur moet opmaken. Daarin beschrijft zo'n bestuur hoe en wanneer het inspraak organiseert.

In sommige beleidsdomeinen moeten lokale besturen nog rekening houden met specifieke regelgeving. Voor erfgoed spelen de volgende regels een belangrijke rol:

• Het Cultuurpact verplicht lokale besturen inspraak te voorzien bij de voorbereiding en uitvoering van het cultuurbeleid, waaronder ook erfgoed valt. De vorm is vrij te kiezen. Dat kan via een cultuurraad, maar evengoed via een vrijetijdsraad of een bredere adviesraad.
• Onroerend-erfgoedgemeenten moeten een adviesraad betrekken bij hun onroerend-erfgoedbeleid. Dit kan een specifieke erfgoedraad zijn, maar ook via andere adviesorganen zoals een Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening (GECORO).

Participatie in de praktijk. Trends en inspiratie

Lokale besturen zoeken volop naar manieren om hun participatiebeleid te versterken. In het kader van de nieuwe gemeentelijke legislatuur (2024-2030) sloegen Histories en FARO de handen in elkaar om de nieuwste participatietrends en inspirerende praktijkvoorbeelden in kaart te brengen.

Structureel & tijdelijk: differentieer je participatiebeleid

• Adviesraden bieden stabiliteit, maar vragen vaak een langdurig engagement. Steeds meer burgers willen zich liever voor kortere tijd engageren. Mee daarom zetten lokale besturen in op kortlopende, thematische participatieprojecten. Dit trekt nieuwe doelgroepen aan en speelt in op verschillende motivaties.
• Lokaal Bestuur Duffel combineert beide met oog voor wisselwerking en terugkoppeling.

Motivatie & expertise: op zoek naar het evenwicht

• De kracht van adviesraden is dat ze kennis en expertise bundelen. Maar er is ook een keerzijde: een doorgedreven expertgerichte werking kan een drempel zijn voor burgers om zich kandidaat te stellen.
• Lokaal Bestuur Kontich pakt dit slim aan door zowel experts als gewone burgers te betrekken bij hun erfgoedraad. 

Verenigingen & burgers: iedereen aan boord

• Waar inspraak vroeger vooral via verenigingen verliep, krijgen nu ook individuele burgers meer stem.
• Wetteren werkt met de 'Wetteraden' om een evenwicht te vinden tussen beide groepen.

Hoe bouw je een sterk participatiemodel?

Participatie vernieuwen vraagt tijd en overleg. Het is belangrijk bestaande structuren niet zomaar af te schaffen, maar kritisch te evalueren en te verbeteren. Dit voorkomt verlies van engagement en opgebouwde expertise. Ook hier kan Wetteren inspireren. Op basis van een grondige evaluatie mét de adviesraden, werd het participatiebeleid er vernieuwd.

Voor dit onderzoek werkten we samen met Histories, die de erfgoedverenigingen wil inspireren met goedwerkende participatievormen. Ontdek hun perspectief hier.