Collectiemanagement: wat is het?
Welkom bij dit Erfgoedwijzer-dossier over collectiemanagement. Een uitgebreid dossier, zoals je uit de inhoudstafel bij deze intropagina kan afleiden. Collectiemanagement in een museum, archief of erfgoedbibliotheek is dan ook niet iets wat je er even gauw-gauw bijneemt, integendeel: het is een permanent proces van visievorming, zorg en ontsluiting. Het vraagt veel inzet, kennis en weloverwogen beslissingen en heeft een duidelijk doel: de collectie op de lange termijn in een goede conditie en voldoende gedocumenteerd aan volgende generaties doorgeven.
Ruw gesteld komt collectiemanagement neer op het in de praktijk omzetten van het collectiebeleid. De hoofdlijnen daarvan staan uitgeschreven in het collectieplan, en vormen meteen ook de basis waarop je beslissingen over de collectie en collectiestukken baseert:
Welke stukken toon je, en welke sla je (tijdelijk) in depot op? Klopt de selectie met je missie? Ken je de toestand van de stukken voldoende grondig? Zijn ze presentatiewaardig? Wat kan of moet geconserveerd worden? Welke specifieke omgevingsfactoren zijn nodig (licht, luchtvochtigheid, temperatuur) voor welke stukken? Welke objecten maak je (alleen) digitaal toegankelijk? Waarom? Hoe organiseer je dat?
Het mag duidelijk zijn: collectiemanagement roept heel wat vragen op. In dit dossier bundelen verschillende FARO-collega's de krachten om je de gepaste antwoorden en tools aan te reiken.
Vooraf: enkele uitgangspunten
Standaarden: een must
De collectie beheren gebeurt volgens internationale standaarden, voldoet aan wettelijke en/of decretale bepalingen én houdt rekening met ethische richtlijnen die voor de sector van toepassing zijn. In Vlaanderen wordt de zorg voor en omgang met collecties in musea, archieven en erfgoedbibliotheken bepaald door het Cultureelerfgoeddecreet. De kwaliteit en uitvoering van de vijf functies in collectiebeherende cultureel-erfgoedorganisaties zijn daartoe richtinggevend: herkennen en verzamelen, behouden en borgen, onderzoeken, presenteren en toeleiden, en participatie.
Waarden zijn richtinggevend
Erfgoedcollecties gaan over waarden. Naast de (kunst)historische en wetenschappelijke betekenis van objecten, spelen de laatste jaren ook sociale, educatieve, economische en belevingswaarden een belangrijke rol om het erfgoed ‘naar waarde te schatten’. Bovendien worden collecties meer en meer ingezet in maatschappelijke debatten over thema’s als mensenrechten, dekoloniseren, welzijn, ecologie, duurzaamheid, (on)gelijkheid en rechtvaardigheid.
Hoe kan je de beschikbare middelen zo inzetten dat de collectie niet alleen haar waarde(n) behoudt, maar ook toegankelijk blijft en liefst in waarde toeneemt? De zgn. ‘waardendriehoek’ (1) is hiervoor richtinggevend. Beslissingen kan je telkens afwegen aan de inzet van mensen en middelen die nodig zijn om de waarde van de collectie optimaal te behouden, te gebruiken en te ontwikkelen.
Voor de drie hoofdactiviteiten van collectiemanagement is toegankelijkheid een voorwaarde:
- fysieke toegang tot de objecten (niet alleen in de presentatie, maar bv. ook tot depotstukken voor onderzoek),
- analoge of digitale toegang tot het object zelf en/of de informatie verbonden met het object,
- toegang tot contextinformatie bij het object.
Deze benadering vormt bovendien de basis voor het hoger al vernoemde collectieplan. Bovendien kan een waardengebaseerd collectiebeleid gebruikt worden om bv. een risicoanalyse van je collectie te maken of beslissingen te nemen over wat er met de collectiestukken moet gebeuren (of juist niet).
Wat komt aan bod in dit dossier? En wat niet?
In dit dossier vind je informatie over thema's als waarderen, herbestemmen, ontzamelen, collecties verzekeren, bruikleengeving, topstukken en erfbelasting. Er is ook aandacht voor hoe je sporen van immaterieel erfgoed verzamelt: denk bv. aan reuzen, carnavalswagens, processiestukken of relieken en zoveel meer.
Voor bepaalde aspecten van collectiemanagement verwijzen we je graag door naar andere Erfgoedwijzerpagina’s, zoals die over registreren en documenteren, het calamiteitenplan, de tien schadefactoren en geïntegreerd risicobeheer of het binnenklimaat, waar die aspecten in een meer toepasselijke context besproken worden.
Tot slot: de Erfgoedwijzer is een website in ontwikkeling. Een ‘permanent proces’ dus. Een aantal hoofdstukken die actueel en relevant zijn, zijn momenteel nog in volle opbouw. Worden verwacht: dossiers over tentoonstellen en presenteren, dekoloniseren, herkomstonderzoek ... Wordt vervolgd!
