Verpakt of onverpakt bewaren?

Verpakte objecten in het depot. Foto: © Collectiebeleid Musea en Erfgoed Antwerpen

1. Maak een doordachte afweging tussen verpakt of onverpakt bewaren

Tegen welke schadefactoren die verband houden met de eigenschappen van het depot en/of het voorwerp moet u uw voorwerpen beschermen? Houd rekening met volgende punten:

Eigenschappen van de depotruimte

  • Beschikt uw depot over aangepaste rekken, kasten enz. om collecties in op te bergen? Is er voldoende ruimte beschikbaar?
  • Is er sprake van een stabiele of een eerder wisselende relatieve vochtigheid en temperatuur? De verpakking kan dienstdoen als vochtbuffer.
  • Is er veel of weinig stof aanwezig? Stof (op voorwerpen) trekt ongedierte en schimmels aan. Een doos of kist is meestal makkelijker te poetsen dan een voorwerp.
  • Is de lucht proper of vervuild door bv. gassen van naburige industrie, autowegen, kopieerapparaten enz.?
  • Valt er veel of weinig daglicht binnen?
  • Wordt er vaak of weinig gewerkt in uw depot? Wordt de ruimte daarbij deels of volledig verlicht? Bekijk in welke mate aanpassingen aan de depotruimte en/of -inrichting aangewezen en mogelijk zijn. Kunt u bv. het invallend daglicht afschermen?

Eigenschappen van de op te bergen voorwerpen

  • Uit welk materiaal is het voorwerp gemaakt en voor welke schadefactoren is dat materiaal gevoelig? Een voorbeeld: een zilveren voorwerp zal zwart aanslaan wanneer het in contact komt met (vervuilde) lucht. Dit kan voorkomen worden door het voorwerp luchtdicht te verpakken. 
  • Wat is het formaat van de voorwerpen in uw collectie/deelcollecties? Kleine voorwerpen kunt u verpakken zodat ze minder snel zoek geraken en door stapeling minder plaats innemen. Grote voorwerpen kunt u verpakt opbergen zodat u ze makkelijker kan manipuleren.
  • Bestaat de collectie of deelcollectie uit een groot aantal (kleine/gelijksoortige) voorwerpen?
  • Bestaat het voorwerp uit verschillende losse onderdelen? Die kunt u in een verpakking makkelijker bijeenhouden.
  • Heeft een voorwerp/deelcollectie ondersteuning nodig?
  • Is een voorwerp/deelcollectie zeer lichtgevoelig?
  • Zitten er zeer fragiele of moeilijk hanteerbare voorwerpen in uw collectie/deelcollecties?
  • Moet het voorwerp nat of juist heel droog worden bewaard? Opgepast: niet alle voorwerpen zijn even geschikt om verpakt in een depot weg te plaatsen!

2. Voorwerpen verpakt bewaren

Soms is het aangewezen om erfgoedobjecten verpakt op te bergen in het depot. Een voorbeeld: een voorwerp uit was kan week worden bij een hogere temperatuur en stof in de ruimte kan in de was gaan kleven. Als de temperatuur in het depot kan oplopen en het depot niet stofvrij is, kunt u het wassen voorwerp het best verpakt opbergen.

Duizenden foto's zeer economisch opgeborgen op slechts enkele legborden. Foto: © Collectiebeleid Musea en Erfgoed Antwerpen

Voordelen

  • Deelcollecties/voorwerpen verpakken is vaak ruimtebesparend.
  • Door verpakkingen te stapelen op legborden kunt u de depotinfrastructuur beter benutten.
  • Ook binnen de verpakking bestaan er mogelijkheden om voorwerpen te stapelen.
  • Soms is verpakken goedkoper, omdat u de kostprijs van extra legborden, lades of kasten uitspaart.
  • Kleine voorwerpen kunnen samen in één verpakking worden bewaard in plaats van op een legbord of in een ladekast. Ladekasten zijn zeer duur (de kostprijs kan oplopen tot tienmaal de prijs van een legbord in een rek of kast) en bieden niet altijd een meerwaarde.
  • Voorwerpen uit meerdere delen zijn makkelijker samen te houden door ze (samen) verpakt op te bergen.
  • U verhoogt de veiligheid en verlaagt de diefstalgevoeligheid van kleine/kostbare voorwerpen: door het voorwerp te verpakken vermindert u de zichtbaarheid en zo ook het risico op diefstal. 
  • U verhoogt de hanteerbaarheid van voorwerpen doordat u de verpakking manipuleert, niet het object.

Nadelen

  • Zuurvrij en inert verpakkingsmateriaal is niet goedkoop. De prijs hangt af van de aard (karton, kunststof enz.), het formaat, de samenstelling en de dikte van het verpakkingsmateriaal, en voor karton ook van het aantal jaren gegarandeerde zuurvrijheid.
  • Verpakt bewaren zorgt mogelijk voor een risico op microklimaten. Veel hangt af van de omgevingsfactoren. Bij een zeer onstabiele relatieve vochtigheid of temperatuur gebruikt u beter ademende materialen of maakt u gaatjes in de luchtdichte verpakking. Als de vochtigheid in de ruimte stabiel is, is er normaal gezien geen probleem.
  • Wanneer een verpakking grotendeels of volledig wordt afgesloten van de luchtstroom, kan er bij klimaatschommelingen in de ruimte condens ontstaan in de verpakking; vochtafzetting kan leiden tot schimmelgroei op de verpakte voorwerpen.
  • Door voorwerpen verpakt weg te plaatsen vermindert u de zichtbaarheid van de objecten.

Zeker doen

Een groot aantal kleine voorwerpen, veilig gestapeld in een bewaar- en transportverpakking (kunststof krat). Foto: © Collectiebeleid Musea en Erfgoed Antwerpen
Waarschuwingsetiketten waarmee u kunt aangeven hoe een verpakking moet worden gehanteerd
Hoe het niet moet: een wanordelijke opberging van textiel in zure recuperatiedozen en plastic zakjes
  • Voorkom 'oververpakken'. Daardoor zijn objecten niet meer zichtbaar, kan de verpakking slechts met veel moeite opengedaan worden en vergroot het risico op ongelukken. Vul de verpakking niet onnodig op. Elke laag verpakkingsmateriaal die u toevoegt moet een duidelijke functie hebben.
  • Voer regelmatig toestandcontroles uit. Haal het voorwerp uit zijn verpakking om het goed te kunnen bekijken.
  • Controleer de verpakking regelmatig op ongedierte. Een microklimaat kan leiden tot een 'ongedierte-explosie'.
  • Let op bij de manipulatie van verpakkingen wanneer het voorwerp niet zichtbaar is. Gebruik waarschuwingsetiketten aan de buitenzijde om aan te geven of er breekbare voorwerpen in de verpakking zitten en/of hoe een verpakking moet worden gehanteerd: bv. 'this side up', 'breekbaar', 'handle with care', 'full', 'empty' enz.
  • Leg het zwaarste object onderaan als u verschillende objecten in één verpakking steekt.
  • Let op als u objecten stapelt. Zorg dat ze elkaar niet verdrukken en breng een buffer aan tussen de verschillende lagen.
  • Geef het objectnummer aan op de verpakking als het stuk niet meer zichtbaar is. Nog beter: geef indien mogelijk een code aan de verpakking en koppel deze code in de registratiedatabank aan de voorwerpen in de verpakking. 
  • Vermijd te veel informatie op de doos. Breng alles netjes en uniform aan. Gebruik bv. een dymotoestel of een plastic hoesje waarin een A4 past.

3. Voorwerpen onverpakt bewaren

Voorwerpen die onverpakt in het depot worden bewaard, moeten soms worden ondersteund om vervorming, breuk en dergelijke te voorkomen. Andere zijn licht- en stofgevoelig en worden in een stofrijk depot, waar mogelijk ook het licht vaak brandt, beter afgeschermd. Wanneer moet u een voorwerp ondersteunen? Wanneer schermt u het af? Op welke manieren kunt u dit doen? Welke (verpakkings)materialen kunt u hiervoor gebruiken?

A. Ondersteunen

De volgende voorwerpen hebben (onder)steun(ing) nodig:

  • fragiele voorwerpen of voorwerpen met fragiele oppervlaktes. U ondersteunt ze het best zodat u ze bij het hanteren niet meer hoeft aan te raken;
  • voorwerpen met bewegende onderdelen;
  • voorwerpen die zouden vervormen of zelfs inklappen onder hun eigen gewicht;
  • voorwerpen die niet stabiel staan zonder steun, bv. een vaas met een afgeronde bodem;
  • voorwerpen die vaak worden gehanteerd;
  • textiel dat wordt opgehangen op kapstokken. Gebruik opgedikte kapstokken, zodat het textiel meer steun krijgt.

Voordelen:

  • Een voorwerp dat rust op een steun, kunt u makkelijker hanteren (aan de steun).
  • Een voorwerp op een steun staat stabieler.

Zeker doen:

  • Maak de steunen uit duurzame en geschikte materialen.
  • Probeer te standaardiseren, ook al is het vaak voor een deel maatwerk.
  • Zorg dat de steunen het zwaartepunt van het voorwerp ondersteunen en er geen spanning in veroorzaken.
  • Sommige voorwerpen kunnen in depot of leeszaal worden ondersteund door vulkussens.

B. Vastzetten

Voorwerpen die in een ladekast worden bewaard zet u best vast. Wanneer de lade open- of dichtgaat, maken ze immers telkens een beweging. Als ze niet vastliggen, verschuiven de voorwerpen en botsen ze mogelijk tegen elkaar aan.

Voordelen:

  • Dit voorkomt dat voorwerpen verschuiven en daardoor mogelijk schade oplopen.

Zeker doen:

  • Open en sluit lades voorzichtig.
  • Zorg waar mogelijk voor een remstop op de lades.
  • Snijd bv. de vorm van de objecten uit in een schuimplaat die in de lade komt te liggen. Zorg voor een bufferend zuurvrij karton- of schuimlaagje onder de objecten.
  • Gebruik bv. kleine stukjes mousse die u vastmaakt op de bufferende onderlaag in de lade. Om de mousse te  verlijmen kunt u zeer sterke dubbelzijdige tape gebruiken of beter een lijmpistool. Let er wel op dat de lijm niet onder de mousse vandaan komt.
  • Gebruik bv. lintjes die worden vastgemaakt in gaatjes in de bufferende onderlaag van de lade. Ongebleekte keperband is hiervoor zeer geschikt.
  • Zorg voor een bufferend (en antislip) onderlaagje tussen de lade en de objecten. Gebruik hiervoor bv. schuimrol, zuurvrij karton of een dunne schuimplaat.

C. Afschermen

Soms is het nodig een hoes over een voorwerp aan te brengen.

Voordelen:

  • Een hoes beschermt het voorwerp tegen stof en licht. Dat is vooral belangrijk in een depot waarin het licht vaak brandt en veel stof rondzweeft.

Nadelen:

  • Een hoes vermindert de zichtbaarheid van het voorwerp.
  • Een niet-ademende hoes kan een microklimaat veroorzaken, waardoor in vochtige ruimtes schimmels ontstaan.

Zeker doen

  • Gebruik een ademend materiaal, bv. tyvek of ongebleekt baalkatoen. 
    • Beide materialen kunt u stikken met de naaimachine.
    • Baalkatoen wast u voor gebruik op 30°C met een neutraal wasproduct (bv. Froggy).
    • Zowel tyvek als baalkatoen kunt u wassen als de hoes vuil is geworden (op 30°C met een neutraal wasproduct).
    • Als u in zeer vochtige ruimtes tyvek gebruikt, zorg dan voor openingen voor luchtcirculatie. Leg eventueel zijdepapier als vochtbuffer tussen het object en de tyvekhoes en controleer regelmatig op schimmelgroei.
  • Kleine voorwerpen kunt u afschermen met zijdepapier.
  • Markeer fragiele en zwakke onderdelen op de hoes als u een voorwerp verpakt. Dat is belangrijk bij het verplaatsen.
  • Voorwerpen op rekken kunt u van stof en/of licht afschermen door voor, achter en indien nodig naast de rekken gordijnen aan te brengen van stof of kunststof (dikke plastic).

​​​​​​Dit hoofdstuk werd geschreven door Annelies De Mey voor Depotwijzer.be.

FARO biedt regelmatig de cursus 'In Goede Handen | Bewaren, verpakken en intern transport' aan. Voor een actueel overzicht van ons cursusaanbod kunt u terecht in de FARO-vormingskalender of kunt u zich inschrijven op de FARO-nieuwsbrief. 

Documenten