Stemmen over standbeelden
In het septembernummer van faro leest u over wat u als erfgoedwerker kan doen wanneer standbeelden op hun sokkels daveren. Welke principes neemt u in acht, welke methodieken kan u volgen? Daarnaast geven Mu.ZEE en Middelheimmuseum hun visie op de kwestie. In dit blogbericht halen we een aantal andere stemmen voor het voetlicht. Als slijpsteen voor uw mening, als opmaat voor een (intern) debat. Want het laatste woord, dat is nog lang niet gevallen.
Bambi Ceuppens, antropologe
Standbeelden zijn niet neutraal: door personen letterlijk op een voetstuk te plaatsen, geeft men aan dat ze een voorbeeldfunctie hebben voor alle mensen in de samenleving.
- De samenstelling van de Belgische bevolking is veranderd.
- Onze kijk op het verleden is veranderd.
- Onze kijk op mannen en vrouwen als historische actoren is veranderd.
- De manieren waarop we proberen het verleden te reconstrueren is veranderd.
- ...
Moeten standbeelden die veranderingen niet weerspiegelen? Kunnen of willen we middels standbeelden hulde blijven brengen aan Leopold II en anderen die mee verantwoordelijk zijn voor de meest gewelddadige periode uit de Belgische geschiedenis, terwijl ondertussen Belgische burgers van Congolese afkomst, volgens onderzoek nog altijd gediscrimineerd worden op grond van foutieve beeldvorming uit de koloniale periode? Geven we door de standbeelden aan hen niet de boodschap dat zij er eigenlijk niet bij horen, dat het leven van hun voorouders niet van tel was? Hoe houden we de herinnering aan het gewelddadige koloniale verleden levend? We kunnen inspiratie putten uit de manieren waarop we omgaan met de herinnering aan WOI en WOII en uit slavernijmonumenten in andere landen.
Tegelijk zijn inspanningen nodig om het koloniale verleden van historische gebouwen, inclusief die gefinancierd door Leopold II, in kaart te brengen en art nouveau te herkennen als een koloniale stijl. De inzet van de discussie is niet het uitwissen van het verleden, wel een breder gedragen en verdiepte kennis over de manieren waarop het koloniale verleden vorm heeft gegeven en blijft geven aan het huidige België.
Paula Polanco, solidariteitsbeweging Intal
Vrijwilligersbeweging Intal is actief in verschillende steden zoals Antwerpen, Leuven, Brussel, Gent en Verviers, waar ze deel uitmaakt van de dynamieken rond dekolonisering. Paula Polanco van Intel hoopt dat deze beeldenstorm een startschot is en dat het dekoloniseringsproces nu echt kan starten. Ze hoopt dat de discussie geopend wordt over de politieke en economische relaties die ons land heeft met Congo vandaag. Want de strijd gaat verder: tegen de torenhoge schulden, de plundering van grondstoffen en het neokolonialisme.
De standbeelden maakten gedurende 80 jaar deel uit van een propagandamachine om de uitbuiting en plundering van Congo goed te praten als onderdeel van een ‘beschavingsmissie’. Deze koloniale propaganda blijft haar effect behouden. Racisme wordt in stand gehouden zolang deze standbeelden deel uitmaken van onze publieke ruimtes. Deze standbeelden zijn niet enkel een verwijzing naar het verleden, maar de goedkeuring van een model dat dit project heeft mogelijk gemaakt. Het kolonialisme is bovendien niet iets van het verleden. Hetzelfde systeem van uitbuiting om zoveel mogelijk winsten te halen is vandaag nog steeds van kracht. Plundering van grondstoffen, een torenhoge schuldenlast, uitbuiting van arbeiders, … Kunnen we vandaag stellen dat België Congo niet meer beschouwt als zijn geprivilegieerde achtertuin? Onze bedrijven zijn er sinds de kolonisatie nog steeds actief.
Racisme en kolonialisme zijn twee kanten van dezelfde medaille. Jongeren van Afrikaanse origine worden gediscrimineerd op de arbeidsmarkt, op de huurmarkt, op school, op de werkvloer. Dat is onaanvaardbaar. Als we het racisme echt willen aanpakken in België, moet zich dat ook vertalen in onze openbare ruimtes en onze geschiedenisboeken. Onze geschiedenisboeken en musea moeten de waarheid vertellen van de koloniale misdaden en er mag geen ruimte zijn voor stilzwijgen en koloniale propaganda. Onze publieke ruimtes moeten een cultuur uitstralen van gelijkwaardigheid, antiracisme en met respect voor diversiteit van herinnering en de verschillende bevolkingsgroepen die onze samenleving hebben opgebouwd.
De standbeelden van Leopold II en andere dienaars van het Belgisch koloniaal regime worden best weggehaald en ondergebracht in educatieve ruimten zoals musea opdat alle Belgen kunnen bijleren over ons koloniaal verleden. Zo zorgen we dat ook het standpunt van de slachtoffers van dit misdadig regime belicht wordt aan de hand van getuigenissen van Congolezen of Belgen van Congolese origine. Artiesten kunnen voorstellen doen om de koloniale standbeelden te vervangen door werken die de maatschappij vertolken die we willen: een multiculturele, rechtvaardige en solidaire maatschappij zonder racisme en kolonialisme.
Lindah Nyirenda, podiumdichteres
Het is dringend tijd dat we komaf maken met de blaasjes die kolonisatoren de wereld hebben wijsgemaakt, zo stelt Lindah Nyirenda. Elke cultuur heeft de neiging om verwezenlijkingen van 'hun' volk in een mooi daglicht te plaatsen en handelingen die moreel moeilijk te verantwoorden zijn, te verzwijgen of te minimaliseren. De grootste leugen die werd verteld, is die over de hegemonie van witte mensen in deze wereld. Dit zie, hoor en voel je nog altijd op vele werkvloeren. Meningen en vaardigheden van niet-witte mensen worden vaker in vraag gesteld.
Niemand die vandaag leeft, is verantwoordelijk voor de wandaden die onze voorouders hebben begaan. Helaas moeten wij allen verder leven in een wereld die structuren, vooroordelen en openbare ruimtes hanteert die toen zijn ontworpen. Het is tijd dat we verder bouwen aan ruimtes waarin iedereen zich welkom voelt.
Standbeelden op retour hoeven zeker niet op de vuilnisbelt te belanden, evenmin achter slot en grendel. Duitsland heeft op een respectvolle manier zijn moreel betwistbare standbeelden ondergebracht in een museum, met de nodige context. Ze maken inderdaad deel uit van de collectieve geschiedenis. Het is nu aan ons om niet alleen de meest egostrelende, maar ook de eerlijkste versie van die geschiedenis te tonen.
Als podiumdichteres probeert Lindah Nyirenda met woorden wonden te helen, foute denkpistes te corrigeren. Daarom nam ze ook het woord bij de verwijdering van het Leopold-II beeld in Gent op 30 juni 2020. Via metaforische omzwervingen mensen de wereld laten zien via andere ogen. Niet met de bedoeling verdeeldheid te zaaien, maar om mensen eraan te herinneren dat we allemaal dezelfde gevoelens en verwachtingen ervaren. Dat we allemaal kwetsbaar en kostbaar zijn. Dat we nood hebben aan verbondenheid en begrip. We zijn tenslotte allemaal lichte variaties op dezelfde soort.
Luc Sels, KU Leuven
Dit debat moet nog ten gronde gevoerd worden, als rector spreekt Luc Sels zich enkel over de KU Leuven uit.
- Een buste van Leopold II zonder duiding van de geschiedenis die ze representeert, inclusief de wantoestanden die daar deel van uitmaken, heeft geen plaats in een universiteit.
- Diezelfde buste, met kritische duiding en herinnering aan de bloedsporen die koning en land in hun koloniaal verleden hebben nagelaten, kan wel een plaats hebben in diezelfde universiteit.
"We haalden de buste van Leopold II weg uit onze universiteitsbibliotheek. Leopold II, alhoewel vanuit historisch oogpunt belangrijk voor ons land, is niet het soort persoonlijkheid dat we als KU Leuven-gemeenschap een dergelijke plaats willen toekennen. We zijn er ons evenwel terdege van bewust dat een universiteit zich niet mag beperken tot symboolmaatregelen, hoe belangrijk ook. En al zeker niet tot steekvlampolitiek. Haast en spoed zijn twee woorden die zich niet verstaan met de kern van de academische opdracht." Zo meent Luc Sels. Die opdracht draait voor KU Leuven om onderzoek en onderwijs ten dienste van de maatschappij en vooral haar meest kwetsbare leden, om kritische reflectie en zorgvuldige ethische afweging, om duiding vanuit gedegen onderzoek.
Dus werd de buste als eerbetoon weggehaald en opgeborgen in het depot. Samen met de Commissie Academisch Erfgoed, historici en andere relevante experten zal de KU Leuven zich buigen over hoe ze de stap kan zetten van een eerbetoon naar een kritische en historische duiding die ons herinnert aan donkere tijden.
Foto's: (c) Stad Gent
