Yirga Gelaw Woldeys slaat de nagel op de kop wanneer hij in The Conversation het westerse eurocentrisme aanklaagt. Met hem zijn er verschillende kritische stemmen die ijveren voor meerstemmigheid en meer samenwerking. Niet alles hoeft terug te brengen zijn tot een teruggave. Maar samenwerking veronderstelt wel dat we oog  hebben voor verschillende perspectieven.

Eurocentrisme

Het artikel in The Conversation is een van de vele die recent het eurocentrisme aankaarten. Musea erkennen ondertussen dat hun verzamelgeschiedenis een beladen geschiedenis kende. Collecties werden al dan niet op wreedzame wijze ten tijde van kolonialisering aangelegd, maar groeiden ook aan tijdens meer vreedzame tijden wanneer werd verzameld vanuit welwillendheid om zogenaamde ‘primitieve’ culturen of verdwijnende kennis te documenteren.

Het zorgt wereldwijd voor veel discussie, waarbij het lijkt alsof de niet-westerse staten aan het kortste eind trekken. Alleen al in Europa komt verandering traag op gang en zijn staten het ook niet altijd eens met elkaar over kwesties als teruggaves. Het rapport-Macron, dat een verregaande manier beoogde van de terugkeer van collectiestukken, ligt onder vuur. Kritiek kwam er op het voorstel dat teruggave een must is, tenzij musea het rechtmatige eigenaarschap kunnen bewijzen. De Franse minister van Cultuur Franck Riester nuanceerde tijdens een conferentie in Parijs begin juli nog dat Frankrijk alle eisen van Afrikaanse staten tot teruggave zou onderzoeken, maar dat het gesprek zich niet enkel op teruggave zou moeten focussen.

Nood aan culturele contextualisering

Naast de onevenwichtige aanwezigheid van collectiestukken in het Westen en daarbuiten – UNESCO schat dat 90% van collectiestukken uit Afrika zich in Europa bevinden – is er dus ook de kwestie van contextualisering. Woldeyes klaagt net als vele andere auteurs aan dat bij de vele tentoongestelde objecten in de musea geen melding wordt gemaakt van de oorspronkelijke context. Alleen al het feit dat men in Europa zelf een selectie maakt om een verhaal te schrijven, de termen kiest om te beschrijven en de betekenissen toeschrijft, maakt van Europeanen de auteurs van de Afrikaanse geschiedenis. Getuige bijvoorbeeld de Congodorpen die als menselijke dierentuinen bezoekers moesten imponeren door hun exotische beelden. Dat er ook menselijke aspecten aan verbonden waren, gaf geen doorslag.

Ook nu nog werkt kolonialisme door. Geschiedenis wordt vanuit een beperkt perspectief verteld, westerse staten staan op de rem omtrent kwesties als teruggave, collecties zijn onvoldoende (digitaal) toegankelijk voor mensen die de Europese talen niet spreken. Over de manier waarop voorwerpen uit koloniale periodes worden getoond, is men het ook niet eens. Vaak spreken daaruit nog stereotypen, van homogene en bijgelovige culturen. Meer aandacht voor het hedendaagse en veranderlijke karakter is soms ver te zoeken.  

Wat gebeurt er als je je perspectief verandert?

Iets vergelijkbaar constateerde ook Black Archives in Nederland. Over bepaalde cruciale onderdelen uit de geschiedenis leer je niet of nauwelijks op school. Terwijl ze onmisbaar zijn als je onze samenleving en de wereld van vandaag wil begrijpen. In de geschiedenislessen gaat veel aandacht uit naar Nederlandse en Europese geschiedenis. The Black Archives ontwierp daarom een poster voor scholen waarin het tien tijdvakken opsomde voorzien van een alternatieve titel en een wereldkaart waarop je voorbeelden ziet van gebeurtenissen, samenlevingen en personen van over de hele wereld. Op deze manier krijgen leerlingen meer aandacht voor een wereldgeschiedenis waarin ook verzwegen perspectieven aan bod komen.

Meer weten?

Wilt u zelf meer bewust worden van uw eigen referentiekader en oog hebben voor andere? Ondervinden hoe u diversiteitsbewust kunt communiceren? Schrijf u dan in voor de vorming Referentiekaders en diversiteitsbewuste communicatie van 17/10 en 21/11.

Afbeelding: de Gall-Peters-projectie toont een wereldkaart waarop alle landen en continenten in de juiste verhouding met elkaar staan.