Dat emoties en musea een goede match vormen, weten we al langer. Zo publiceerden FARO-medewerkers, Olga Van Oost, Hildegarde Van Genechten en Roel Daenen al in 2016 de publicatie Museum van het gevoel. Musea op de huid van de samenleving. Daarin onderzochten ze hoe musea emoties kunnen inzetten. Ook slow art, en in het bijzonder mindfulness hebben heel wat gemeen met praktijken die bezoekers stimuleren om bijzondere ervaringen op te doen. Het dossier over slow art op de Erfgoedwijzer biedt hiertoe een inzicht.

Emoties en leren in musea

Ook voor NEMO (Network of European Museum Organisations) zijn emoties en empathie een dankbaar onderwerp. Emoties laten mensen toe om keuzes te maken en ervaringen op te doen, en dat zowel voor, tijdens als na een bezoek aan het museum. Emotionele ervaringen bevorderen de nieuwsgierigheid van mensen, maar wakkeren evenzeer gevoelens van welbevinden en verbondenheid aan.

Met het webinar Teaching for empathy in arts museums gaf NEMO recent een inkijk in het thema 'emoties in musea'. Diverse sprekers benadrukten de gezamenlijke verantwoordelijkheid van verschillende museummedewerkers en hun partners om emoties een plaats te geven. Het webinar borduurde verder op de in het voorjaar verschenen NEMO-publicatie Emotions and learning in museums. 

Emoties hebben een belangrijke plaats in het museum: met die vaststelling zette Paolo Mazzanti, een van de auteurs van de publicatie, de toon in zijn inleiding op het webinar. Samen met enkele andere auteurs schreef Mazzanti over de plaats van emoties in het museum. Opvallende aandacht gaat daarbij naar de rol van emoties bij verschillende aspecten van de museale werking, zoals publiekswerking, vormgeving, virtuele context of scenografie.

Zo deelde museumdesigner Lorenzo Greppi inzichten in verband met emoties in scenografie. Waarom zijn emoties van belang bij het opzetten van een tentoonstelling, en waar en hoe is dit dan mogelijk is? Kant-en-klare formules zijn er volgens Greppi niet, maar voortdurend moet men verbeelding, creativiteit, gevoeligheden en kritisch vermogen combineren. Een museum van emoties moet een schatkamer vormen van verwondering en indrukken, van nieuwsgierigheid opwekken en verbeelding. Fysieke, zintuigelijke (door te proeven, voelen, ruiken, horen, kijken), esthetische en intellectuele ervaringen voor uiteenlopende groepen staan centraal, waarbij elke bezoeker de mogelijkheden heeft om dit te beleven. De scenografie moet erop gericht zijn om dit zo efficiënt mogelijk te ondersteunen door een combinatie te bieden van vormen gericht op interactie, de afwisseling van geluid en stilte, licht en schaduw, selectie en positionering van de objecten, gebruik van digitale technologie.

Empathie in het museum

Wat een engagement omtrent emoties concreet kan betekenen, werd vervolgens verduidelijkt door Karleen Gardner, Director of Learning Innovation en Center for Empathy and the Visual Arts bij het Minneapolis Institute of Arts (MIA). Zij beschreef hoe de collecties van het instituut een rol speelden bij het realiseren van een grotere betrokkenheid bij de collectie, en bij het waarderen van perspectieven van anderen, en zo ook het ontwikkelen van nieuwe manieren van denken en doen.

Vijf opvallende elementen uit het webinar:

Bezoekers willen emotioneel sterke ervaringen

Hoopgevend voor deze aanpak was een recente Amerikaanse survey over de motivaties en verwachtingen van bezoekers. Het onderzoek peilde naar de verwachtingen van bezoeken aan culturele instellingen na afloop van COVID-19. 57% van de respondenten zou iets mooi en inspirerend willen zien. 49% wil uitgedaagd worden of het eigen denken veranderen. Het maakt duidelijk dat het merendeel van de potentiële bezoekers op zoek wil naar emotioneel sterke ervaringen.  

Empathie moet leiden tot actie

Er bestaan veel verschillende definities van empathie. Gardner gebruikt de definitie van Roman Krznaric van The Empathy Museum omwille van de actiegerichtheid: "The ability to step into the shoes of another person, aiming to understand their feelings and perspectives, and to use that understanding to guide our actions." Empathie heeft met andere woorden een impact op hoe we ons gedragen en hoe we mensen behandelen in het dagelijkse leven. "Oefen de empathiespier", aldus Gardner.

Strategieën omtrent empathie liggen dichtbij een mindful aanpak in musea

In het MIA start men met een oefening om te aarden. Het belang hiervan is om dagelijkse beslommeringen los te laten en in het moment te komen. Even belangrijk is het creëren van een veilige ruimte. Met deelnemers wordt afgesproken dat men aandachtig zal luisteren, dat men enkel vertelt wat men wil delen, en dat men de ruimte laat aan anderen om te delen. Voor men aan de slag gaat met de collectie organiseren de begeleiders een emoties ‘check-in’ waarbij bezoekers zich bewust worden van de emoties die zij en de anderen meebrengen. Het voorbeeld dat Gardner gaf was dat bezoekers aan de hand van emoji’s konden aanduiden hoe ze zich voelden.

Verschillende perspectieven waarderen

In een ‘empathy tour’ nodigt het museum de bezoekers uit om los te komen van vooringenomenheden. Bezoekers kiezen bijvoorbeeld uit een veelheid aan portretten datgene eruit waarmee ze zich niet kunnen verbinden. Zo beslissen ze zelf wat bij hen past, of wat net niet. Ze vertellen aan elkaar waarom de connectie moeilijk loopt, en luisteren naar elkaar. Vervolgens stellen ze zich de vraag of hun perspectief toch nog verandert. Gardner stelde het zo: "We kunnen makkelijker sympathiseren met mensen die op ons lijken, en moeilijker met mensen die van ons verschillen."

Een andere oefening is die van het ‘perspectief nemen’. Bezoekers kiezen een personage uit een kunstwerk waarover ze even willen nadenken. Ze nemen een stap naar binnen: wat voelt en denkt deze persoon? Vervolgens wordt weer uitgezoomd met de vraag wat zij nodig hebben om iemands perspectief beter te leren kennen. Daarna reflecteren ze over het eigen perspectief. Er wordt afgesloten met een ‘call to action’: welk vriendelijke actie wil je vandaag doen? Wat heb je geleerd om empathischer in het leven te staan?

Het werk van vele handen

Voor Gardner is het essentieel dat vele departementen samenwerken: curatoren, educatie, scenografen, partners. Zo kunnen leden uit gemeenschappen ook hun narratief en interpretatie toevoegen.

Foto: Prawny via Pixabay