Op vrijdag 29 mei 2020 organiseren Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland en Werkplaats immaterieel erfgoed een conferentie over immaterieel erfgoed als toeristische bestemming. Aansluitend publiceert het tijdschrift Volkskunde een themanummer over het onderwerp. Zowel het tijdschrift als de conferentie doen nu een warme oproep tot bijdragen. 

Vloek of zegen?

Erfgoedtoerisme is tegenwoordig een veel bediscussieerd onderwerp. Vanwege zijn rijke verleden en culturele erfgoed wordt weleens beweerd dat de toekomst van Europa in het toerisme ligt. Anderen wijzen op het risico van ‘overtoerisme’, waardoor Europa aan zijn eigen succes ten onder zou kunnen gaan. Steden als Venetië, Barcelona en Amsterdam luiden de noodklok omdat ze overspoeld worden door toeristenstromen die nauwelijks nog te managen zijn.

Sinds het 2003 UNESCO Verdrag inzake de bescherming van het immaterieel erfgoed, is er een toenemende aandacht voor het potentieel van immaterieel-erfgoedtoerisme. Immaterieel erfgoed zou zich kunnen ontwikkelen als een interessante nichemarkt en afleider voor de almaar uitdijende toeristenstroom. De kracht van immaterieel erfgoed wordt vaak gezocht in zijn belevingswaarde. Bij immaterieel erfgoed gaat het immers om ‘levend’ erfgoed. Bovendien willen toeristen graag de couleur locale beleven van de streek die zij bezoeken. Er is een sterk gevoel dat ook de immaterieel-erfgoedgemeenschappen zelf er hun voordeel mee kunnen doen in het borgen van hun erfgoed.

Geen 'tweede Amsterdam'

Immaterieel erfgoed is daarmee een vorm van ‘duurzaam’ toerisme. Immaterieel erfgoed wordt overigens zeker niet alleen in de traditionele volkscultuur aangetroffen, in de ambachten of in traditionele feesten. Een drukbezochte winkelstraat als de West-Kruiskade in Rotterdam ontleent haar aantrekkingskracht voor een belangrijk deel aan de rijke diversiteit aan diverse immateriële erfgoeduitingen. De ondernemers, met zelf uiteenlopende etnische achtergronden, zetten zich in voor de organisatie van feesten die zijn uitgegroeid tot toeristische attracties. Iets dergelijks geldt ook voor Pride, de jaarlijks terugkerende kleurrijke optocht door de Amsterdamse grachten, dat allang geen feestje meer is voor slechts een beperkte doelgroep.

Maar ook immaterieel erfgoed is niet immuun voor de schaduwzijden die toerisme kan opleveren. Juist voor kleinschalig toerisme kan een overmacht aan toeristen de zogenaamde ‘authentieke’ waarde van het erfgoed aantasten. ‘Authenticiteit’ is in ‘the eye of the beholder’, maar de beleving die erachter zit, is niet zonder betekenis voor alle betrokkenen en daarom interessant om te onderzoeken. Immaterieel-erfgoedgemeenschappen zien de potentie van toerisme, maar willen tegelijk ‘geen tweede Amsterdam’ worden.

Bijdragen gezocht

Wat zijn aantrekkelijke manieren om immaterieel erfgoed in de markt te zetten? Maar ook: hoe kan immaterieel-erfgoedtoerisme een aantrekkelijke nichemarkt worden en hoe kunnen de beheerders tegelijk ook de oorspronkelijke waarden van het erfgoed behouden? Is er, met andere woorden, een spanningsveld tussen commercialisering en het verlangen naar ‘authenticiteit’ dat leeft bij zowel immaterieel-erfgoedgemeenschappen als - op een andere manier - bij toeristen?

Het tijdschrift Volkskunde zoekt naar aantrekkelijke casestudies die kunnen bijdragen aan meer reflectie op bovengenoemde spanningsvelden en/of meer licht werpen op hoe betrokken partijen zich positioneren (en zich ook kunnen lenen voor een presentatie op de conferentie in 2020 – ook voorstellen die zich richten op een van beide zijn echter welkom). Zowel meer theoretisch getinte als praktijkgerichte bijdragen zijn van harte welkom, ook als het gaat om praktische toepassingen als culturele routes, augmented reality en apps ter ontsluiting van het erfgoed. Ook studenten worden van harte uitgenodigd hun voorstellen in te dienen.

U kunt uw abstract (tussen 200 en 500 woorden) voor 1 december 2019 inleveren bij redactie@volkskunde.be. Meer informatie over de conferentie krijgt u bij Albert van der Zeijden, a.vanderzeijden@immaterieelerfgoed.nl.

De conferentie Immaterieel erfgoed als toeristische bestemming is een organisatie van Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland en Werkplaats immaterieel erfgoed, in samenwerking met Erfgoed Gelderland en met toerismedocenten en -onderzoekers van hogescholen en universiteiten in Nederland. Ook het tijdschrift Volkskunde verleent zijn medewerking aan de conferentie.

Meer informatie:

• Conferentie Immaterieel erfgoed als toeristische bestemming
• Tijdschrift Volkskunde

Foto: Amsterdam Gay Pride 2015. Ronn via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0