Duurzaamheid en investeren in duurzame culturele infrastructuur vormen een van de pijlers van Sven Gatz’ beleidsnota Cultuur 2014-2019. Ook heel wat cultuurhuizen en erfgoedinstellingen spannen zich in om duurzamer door het leven te gaan. De focus ligt daarbij overigens niet enkel op ecologische duurzaamheid. Tijdens de Trefdag van het Transitienetwerk Pulse, op 27 oktober, gaf het Antwerpse Museum Plantin Moretus inkijk in wat het zoal doet inzake duurzaamheid.

In het Museum Plantin Moretus werd drie jaar geleden een Ecoteam aangesteld onder leiding van een coördinator. Dit team kreeg van de conservator het mandaat om zelf doelstellingen te formuleren en actieplannen uit te werken. Deze interne gedragenheid en steun van de directie zijn volgens hen essentieel om daadwerkelijk stappen vooruit te kunnen zetten en bepaalde praktijken ingang te doen vinden. Toch ondersteunen ze ook het belang van pragmatiek enerzijds en het continu op dezelfde nagel kloppen anderzijds. Samen met collega's bekijk het team wat mogelijk is en hoe bepaalde gedragswijzigingen gerealiseerd kunnen worden zonder al te veel te bruskeren of te bevoogdend over te komen. Via posters, jaarlijkse campagnes, etc … worden bepaalde 'do’s and don’ts' telkens opnieuw in herinnering gebracht.

De resultaten na drie jaar spreken boekdelen:

• Er is meer bewustzijn gecreëerd in de museumwerking. De medewerkers, ook zij die aanvankelijk wat sceptische waren,  zijn gegroeid in een meer duurzame houding en brengen nu zelf ideeën aan. Dit zowel voor het publiek zichtbare gedeelte van de museumwerking als voor het werk achter de schermen. Zo doen de museummedewerkers mee met dagen zonder vlees en maken ze biosoep.
• Er is minder verbruik: de metingen van het energie- en waterverbruik geven een duidelijke daling aan. Wat betreft de daling in electriciteitsgebruik is dit voornamelijk te wijten aan de overschakeling naar ledverlichting. Daarnaast verminderde ook het verbruik van kantoorartikelen, poetsproducten … Voor al deze zaken zocht men ook naar meer ecologische alternatieven.
• Er is meer aandacht voor hergebruik. Zo eist het museum nu van de scenografen dat de zaken die zij ontwerpen later en/of in een ander tentoonstellingsproject hergebruikt kunnen worden. In het verleden was dat vaak niet het geval. Niet alle scenografen staan hier trouwens voor open. Sommigen zien zich hierdoor namelijk belemmerd in hun creativiteit.

Inspirerende voorbeelden van quick wins in het museum zijn:

• het leggen van tochthonden voor de oude en niet perfect sluitende deuren;
• het goed onderhouden en kritisch nakijken van de aanwezige infrastructuur, met het oog op kleine verbeteringen die een verschil kunnen maken (lekkende kranen herstellen, thermostatische kranen aanbrengen, stookketel onderhouden …);
• het verlagen van de temperatuur in het museum met 1 graad. Zo moeten de luchtbevochtigers minder hard werken. Indien nodig in combinatie met een extra trui;
• het uitschakelen van de lichten in de museumzalen op maandag, na de poetsbeurt;
• het verminderen van het aantal printers;
• het aantal afdrukken verminderen door te digitaliseren;
• het vervangen van de boekensteunen in de opstelling, vroeger van plexiglas, door zuurvrij karton;
• het aanmoedigen van scenografen om bij tentoonstellingen te werken met ledverlichting en om duurzame en ecologisch verantwoorde materialen te gebruiken en om materialen te recycleren.

Overschakelen naar ledverlichting: BIG-win en win-win

In termen van een aanzienlijke vermindering van energieverbruik wordt ledverlichting beschouwd als een BIG-win. Naast het Museum Plantin Moretus schakelde het Gentse STAM eveneens recent over naar ledverlichting in de opstelling van de vaste collectie. Hierna volgen de andere musea van de stad Gent: het Design Museum, het SMAK, het MIAT, het MSK en het Huis van Alijn. Bekijk hier de reportage van AVS.

Ledverlichting heeft nog een ander voordeel: het produceert nagenoeg geen ultravioletstralen, de meest schadelijke component in het lichtspectrum. Niet alleen ultravioletstralen, maar ook het voor ons zichtbare licht en infraroodstralen zijn schadelijk. Maar ultravioletstralen veroorzaken de meeste schade, namelijk het vergelen of verkleuren van materiaal en het chemisch verzwakken (bros worden, verpoederen).

TIP: Greentrack en Pulse – Transitienetwerk cultuur

Zowel het Museum Plantin-Moretus als het STAM maken deel uit van de Antwerpse respectievelijk Gentse afdeling van Greentrack. Greentrack omschrijft zichzelf als de denk- en doetank van de cultuursector die door uitwisseling en experiment bouwt aan een volhoudbare toekomst. Ondertussen zijn er Greentrack-afdelingen in Brussel, Brugge, Gent, Antwerpen en Kortrijk. In elk van deze steden verzamelen cultuurspelers zich op vrijwillige basis om samen werk te maken van een leefbare toekomst. Dit doen ze door peer-learning, ervaringsuitwisseling, het samen opzetten van sensibiliseringscampagnes, samen aankopen … Bent u zelf actief in een van deze steden en nog geen lid van het Greentrack-netwerk, neem dan zeker eens contact op met de lokale contactpersonen.

Naast Greentrack kunt u als erfgoedinstelling of -organisatie of als individuele erfgoedwerker natuurlijk ook nog steeds terecht op de website van Pulse – Transitienetwerk cultuur. Op hun website vindt u onder meer een waaier aan praktijkvoorbeelden uit het brede cultuurveld, heel wat inspirerende publicaties en ook concrete meetinstrumenten waar u zelf mee aan de slag kan om uw eigen organisatie te verduurzamen op ecologisch en op sociaal-economisch vlak. Neem er eens een kijkje en doe er uw voordeel mee!

Wilt u nog meer inspiratie opdoen, ga dan naar de websites van Greentrack en Pulse – Transitienetwerk cultuur.

Blog in samenwerking met Alexander Vander Stichele.