‘Les Champions des Dames’ is een 24.000 verzen tellend gesofisticeerd liefdesgedicht uit 1441-'42 van de Franse schrijver Martin le Franc.  Het werd opgedragen aan Filips de Goede, de Bourgondische hertog en kunstmecenas. Het dichtwerk beschrijft de grote daden van vrouwen  doorheen de geschiedenis. Het is geen neutraal verslag - het schaart zich resoluut aan de zijde van het ‘zwakke geslacht’ in de zogenaamde ‘cause de femmes’.   Het oude muziekensemble Zefiro Torna wijdt er nu een concertprogramma aan. ‘Les Champions des Dames’ bevat een illustratie waarbij de componisten Guillaume du Fay en Gilles Binchois samen afgebeeld worden. Geïnspireerd op de vernieuwende zoete en ‘consonante’ Engelse stijl van hun tijdgenoot John Dunstable breken deze componisten met de complexe ars subtilior-stijl. In de ban van Florentijnse vrouwen, thema's uit de oudheid en het humanisme, schrijven ze oorstrelende pareltjes van muzikale miniatuurkunst die erg in de gading vallen bij het Bourgondische hof en die de brug maken van de middeleeuwen naar de vroege renaissance. Het programma van Zefiro Torna is opgevat als een drieluik. Eén: lijden en verdriet In een eerste deel wordt het aardse lijden en persoonlijk verlies uitgedrukt in allerlei vormen en gradaties. Las, que feray? Ne que je devenray toont een troosteloze dame die verlaten wordt door haar geliefde, die ze nochtans heeft ‘amé leaulment de cuer vray’. De klaagzang Lamentatio S. Matris Ecclesiae Constantinopolitanae refereert naar een episode uit de Bourgondische geschiedenis en zou gezongen zijn op het extravagante banket dat Filips de Goede na de val van Constantinopel in1492 had gehouden te Rijssel. Daarmee wou hij ridders rekruteren voor de nieuwe kruisvaardersmissie. De treurende moeder staat symbool voor de stad die de val van de Byzantijnse kerk beweent.  Binchois schreef het aangrijpende Deuil Angoisseus op verzen van de Franse Christine de Pizan die voor het schrijverschap koos om in haar levensonderhoud te voorzien nadat het noodlot haar dierbaren ontnam.  Ze vertaalt haar verdriet in donkere gevoelens ‘rage demesuré’, ‘coeur doloreux, qui vit obscurement. Tenebreux corps sur le point de partir’.   Twee: de vrouw verheerlijkt In het scharnierluik wordt ingegaan op de verheerlijking van de vrouw op zowel profane als op gesublimeerde – spirituele – wijze.  Het motet Mirandas parit haec urbs florentina puellas bezingt de charmes en schoonheid van de Florentijnse vrouwen.  Vergene bella vormt de conclusie van Petrarca’s ‘Canzoniere’.  Du Fay volgt de subtiliteiten van de tekst met ondermeer overvloedige melismen op ‘stelle’ als belichaming van een sterrenbeeld, een fermate op ‘kroon’ en een improvisatorische riff op ‘liefde’.  Nicolas Grenon, een componist die werkzaam was aan de kapel van Jan Zonder Vrees, beschrijft in een eenvoudige minnestreelstijl zijn ideale vrouw als ‘blans, blond, tout par mesure, toute noblesse en fais en dis et en parleure’.   Par le regard de vos beaux yeux en Quel fronte signorille in paradiso vertonen heerlijke liefdespennetrekken in woord en muziek uitgedrukt.   Drie: eind goed, al goed Het laatste deel van het concertprogramma ademt een humane, alledaagse ongedwongen sfeer uit van een nieuwe lente en ‘joye sans fin’.  Van het anonieme Vlaamse lied  Ope es in minnen groot ghenuecht naar satirische, volkse taferelen in Fate d’arera met het verwijtende ‘ach jij oude boef’ tot de reactie op slechtsprekers of roddelaars ‘ik maak er korte metten mee!’ in Qui veut mesdire, si mesdie.  Natuurlijk is er ook de onvermijdelijke overmoed in drinkliederen  als He compaignons, resvelons nous waar negatieve gevoelens worden afgeworpen: ‘laissons dire ces fauls jalous, ne soions plus en soussy, tantost vendra le temps joly’. Die fijne tijd wordt dan ook steevast geassocieerd met het nieuwe jaar (dat toen samenviel met de lente) in Ce jour de l’an voudray joye mener en Bon jour, bon mois, bon an et bonne estraine. Ten slotte wordt er niet zonder enige melancholie afscheid genomen van al deze Bourgondische geneugten met Adieu ces bons vins de Lannoys. Zefiro Torna geeft op zaterdag 25 november in CC Mechelen een voorstelling van 'Le Champion des dames'. Je vindt meer info over het concert en het randprogramma (met o.m. de Argentijnse hedendaagse kunstenaar José Marchi) op de website van Zefiro Torna. Welke grote vrouwen breng jij op Erfgoeddag naar voren? Om welke 'kwaliteiten' of eigenschappen werden zij als dusdanig (h)erkend? Afbeeldingen: (bovenaan) De Negen muzen (1441-1442), Martin le Franc (1410-1461), 'Le Champion des Dames', Grenoble: Bibliothèque Municipale de Grenoble, Ms 875, fol. 365.(onderaan) Zefiro Torna (c) Lieven Dirckx