Hoe kan een filosoof die – in het Latijn nog wel – schreef over vragen uit de middeleeuwen eindeloos uitweidde over de volmaaktheid van God, vandaag nog interessant zijn? Van die vragen van toen ligt bijna niemand meer wakker. We hebben wel andere dingen aan ons hoofd. Maar Baruch/Bento/Benedictus Spinoza zorgde met zijn denken voor een aardverschuiving in het westerse denken. Niet zonder gevaar voor eigen leven.

Spinoza’s levensverhaal confronteert ons met een aantal vragen: zou jij bereid zijn om je huis en je familie op te geven, enkel en alleen omdat de waarheid jou lief is? Zou je dat kunnen? Spinoza  (1632-1677) heeft het gedaan, en daar bleef het niet bij. Hij stond mee aan de wieg van een diepgaande revolutie. Hij koos voor het Latijn omdat dat de internationale taal was waarvan intellectuelen zich bedienden, en vanuit zijn bescheiden huis liet hij de filosofie op haar grondvesten trillen. Spinoza’s levensverhaal herinnert ons eraan dat filosofieën niet alleen in theorie bestaan, maar dat ze voortkomen uit de levens, karakters en ervaringen van echte mensen.

Wonderen bestaan niet

Wat Spinoza schreef, leek theologie. Maar dat was eigenlijk camouflage. Wat hij echt bedoelde, was dit: als God volmaakt is en als God de wereld heeft geschapen, dan moet ook die wereld volmaakt zijn, want een volmaakt wezen kan geen onvolmaakte dingen scheppen. En als die wereld volmaakt is, dan is alles wat er gebeurt noodzakelijk, en kan god niet meer ingrijpen. Wonderen bestaan niet, je gebeden worden niet verhoord, God zal niets doen. God is, zo stelt Spinoza, een ander woord voor de wetten van de natuur.

Wat dus overblijft, dat zijn wij. We zijn alleen op onze wereld. Er is niemand tot wie we kunnen bidden, niemand om ons achter te verschuilen. Wil je een mooi leven leiden? Geniet dan van dat leven. En help anderen om er ook van te genieten, want verder is er niets. Word de man of vrouw die je kunt zijn, verwezenlijk je potentieel, leef het leven… En een deel daarvan is lezen, want daarmee maak je jezelf groter en beter. Wat zei Spinoza er ook alweer over? Ignorantia non est argumentum. Of: onwetendheid is geen excuus. Het is maar dat je het weet.

Vertel op Erfgoeddag welke filosofen, denkers en doeners in hun tijd tegen de stroom oproeiden, en welke gevaren ze daarbij trotseerden. Illustreer aan de hand van archiefmateriaal de ‘ontvangst’ van hun denken bij de (toenmalige) opiniemakers, media, het publiek enzovoort.

Leestip:
BEEKES (Jaron), De lens van Spinoza, Amsterdam, Oog & Blik – De Bezige Bij, 2011, 158p. Deze tekst is grotendeels gebaseerd op het uitstekende voorwoord in deze striproman.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Cover van het boek.
(onderaan) Spinoza op het 1000 gulden-biljet.

Bekijk hieronder  een introfilmpje tot het werk van Spinoza, in de reeks ‘Durf te denken’. Je kan dit filmpje ook bekijken via de toegankelijke player.