Of Roodkapje haar bezoek aan het huis van haar grootmoeder overleeft, hangt af door wie je het sprookje hoort vertellen. Gaan al deze versies terug op eenzelfde oerversie van het sprookje? Of gaat het om vermening van verschillende verhalen? 

In sommige Europsese versies loopt het slecht af en wordt Roodkampje door de boze wolf verscheurd. In andere versies weet ze ongedeerd te ontsnappen. Buiten Europa is het slachtoffer soms een geit in plaats van Roodkapje of is de slechterik een tijger in plaats van een wolf. 

In de klassieke Europsese versie van het sprookje, 200 jaar geleden opgetekend door de gebroeders Grimm, verorbert de wolf eerst de grootmoeder. Vervolgens trekt hij haar kleren aan en wacht op de komst van Roodkapje om ook haar op te schrokken. In het Midden-Oosten daarentegen vermomt de wolf zich niet als grootmoeder maar als moeder, en niet als mens maar als geit. Moeder geit eet hij niet op, enkele geitenjongen volstaan om zijn honger te stillen. 

Die versie 'De wolf en de kinderen' doet erg denken aan het sprookje 'De wolf en de zeven geitjes', dat ook in het repertoire van de gebroeders Grimm zit. Zou de Midden-Oosterse versie een oerversie zijn, waaruit zich vervolgens twee subsprookjes hebben afgesplitst? Of meerdere subsprookjes? Want ook in Afrika en Azië worden varianten op het thema verteld, zoals 'De Tijgergrootmoeder' in Japen, China en Korea. Andere mogelijkheid: het oerverhaal van Roodkappje ontstond in China en werd vervolgens langs de Zijderoute via he tMidden-Oosten tot in Europa gebracht? 
 

Roodskapje haar stamboom

Antropoloog Jamie Tehrani (Universiteit Durham) hoorde als kind van een Britse moeder en een Perzische vader het sprookje in al zijn varianten vertellen. Hij beweert dat zowel 'Roodkapje' als 'De wolf en de zeven geitjes' terug te voeren zijn op 'De wolf en de kinderen', waarna 'Roodkapje' richting China trok. 

Tehrani onderwierp 58 versies van de volksverhalen aan fylogenetische analyse. Een techniek die biologen gebruiken om de evolutiestamboom van verwante soorten te reconstrueren.

De sprookjesanalyse spitste zich toe op 72 variabelen van de plot, zoals de kenmerken van de hoofdpersoon (man of vrouw, mens of dier, kind allen of kinderschaar), de kenmerken van de booswicht (wolf, tijger, reus of nog wat anders), de trucs om het slachtoffer om de tuin te leiden (vermomming, valse stem, valse vacht) en uiteindelijk of het slachtoffer wordt opgegeten, kan ontkomen of wordt gered. 

De computer kent vervolgens een 'gewicht' toe aan elk kenmerk en zijn mogelijke variaties. Er wordt nagegaan hoe waarschijnlijk het is dat alle variaties teruggaan op één oerverhaal. Als er voldoende gegevens zijn, kan het rekenprogramma dat oerverhaal ook reconstrueren en aangegeven hoe daaruit de andere verhalen zijn ontstaan. 

'De wolf en de kinderen' is dat oerverhaal, aldus Tehrani. Het ontstond vermoedelijk in de 1e eeuw van onze jaartelling in het Midden-Oosten. 'Roodkapje' zou tien eeuwen later uit deze versie ontstaan. De gebroeders Grimm schreven hun Roodkapje begin 19e eeuw, gebaseerd op een 17e eeuwse versie van Charles Perrault. En Perrault baseerde zich op de mondelinge overlevering in Frankrijk, Oostenrijk en Noord-Italië. 

Ook in Afrika ontstane versies van 'Roodkapje' gaan volgens Tehrani terug op 'De wolf en de  kinderen'. De Chinezen deden het anders. Zij mixten elementen uit 'Roodkapje' en 'De wolf en de kinderen' met elementen uit lokale, Aziatische sprookjes. "Het bijzondere is dat de uiteindelijke meng vorm werd neergeschreven door de Chinese dichter Huang Zhing", zegt Teharine, "eentijdgenoot van Perrault". 

Bron: Hilde Van den Eynde, Roodkapje en de zeven geitjes, in: De Standaard, 19 november 2013.

Breng op Erfgoeddag de sprookjes uit jouw kindertijd opnieuw tot leven en ga op zoek naar de al dan niet bestaande variaties op de door jouw gekende versie. Wordt 'Hans en Grietje',  'Assepoester' of 'Klein Duimpje' overal ter wereld op de zelfde manier verteld? Welke sprookjes vertellen wij en welke sprookjes vertelt men aan de andere kant van de wereld? Stammen de vele variaties af van een zelfde oerverhaal? Zo zie je maar, sprookjes zijn nog lang niet uitverteld. Laat op Erfgoeddag jong als oud de wondere wereld van de sprookjes (her)ontdekken.  

Bekijk hieronder de trailer van de film 'Red Riding Hood', een Amerikaanse fantasyfilm uit 2011 gebaseerd op het verhaal van Roodkapje. 

Afbeelding boven: Roodkapje, platen en tekst van Rie Cramer (1925) - Koninklijke Bibliotheek Nederland