Zijn heiligen en martelaren helden? De vraag is ongetwijfeld voer voor discussie. Wat er ook van zij, er zijn veel parallellen te trekken tussen helden en heiligen. De goede zaak staat voorop en niet zelden hebben ze hun engagement met hun leven moeten bekopen. Organisatoren die op Erfgoeddag ‘iets’ met heiligen, zaligverklaarden, zendelingen en martelaren allerhande overwegen te doen, kunnen hun activiteit extra doen renderen door deel te nemen aan de jubileumeditie van de Dag van de Open Kerken, op zondag 3 juni 2012.

De Dag van de Open Kerken is een initiatief van de Stichting Open Kerken. Het is een evenement waarop de organisatoren en deelnemers het religieus erfgoed – zowel roerend, onroerend als immaterieel – in de kijker willen zetten. Deze Dag is uniek, mee omdat deelnemers uit heel België kunnen deelnemen, uit welke gemeenschap of gewest ze ook komen of gevestigd zijn.

Nog zo’n verrassing: het initiatief staat ook open voor gebedshuizen van verschillende godsdiensten. Zo namen er aan de voorbije edities ook orthodoxe en protestantse kerken deel. De Stichting Open Kerken wil met dit evenement een breed publiek sensibiliseren over het rijke religieuze patrimonium in ons land. Van de kleinste plattelandskapel tot de grootste kathedraal, overal vind je prachtige voorwerpen, archiefmaterialen en verrassende betekenissen. Heel dikwijls komen daarbij voorbeeldige figuren in beeld, met uiteenlopende statussen op de kerkelijke hiërarchische ladder.

"Heilig, heilig, heilig is de Heer"

Heiligen zijn, net als helden, voor een gemeenschap een voorbeeld van navolgenswaardig gedrag. De vormen van verering zijn ook vergelijkbaar: net als van helden worden er beeltenissen van heiligen gemaakt, en zijn relieken een middel om in direct contact te treden met de betrokken persoon. Er is natuurlijk een groot verschil: volgens de rooms-katholieke leer is een heilige een voorspreker van de gemeenschap van gelovigen bij God. De heilige verdient het om vereerd te worden, gezien zijn unieke positie als bemiddelaar tussen de wereld van de mens en God. Heiligen belichamen als exemplarische figuren ook andere dan strikt materiële of individuele waarden.

De criteria voor de erkenning van heiligen zijn overigens vastgelegd. De allereerste heiligverklaring vond plaats tijdens het Concilie van Lateranen in 993. Heiligverklaringen werden sedert de 12e eeuw versterkt door de codificatie van het kerkelijk recht waarbij het pauselijk gezag zich feitelijk het recht op heiligverklaring toe-eigende (Alexander III in 1171, bekrachtigd door de decretalen van Gregorius IX in 1224), later nog uitgebreid met de voorafgaande zaligverklaring (Urbanus VIII in 1634). Een eeuw later stroomlijnde Benedictus XIV nog eens de hele procedure in zijn De Servorum Dei Beatificatione et de Beatorum Canonizatione.

Volgende elementen zijn essentieel voor de erkenning als heilige: het martelaarschap of de heldhaftige beoefening van de deugden, rechtzinnigheid in de leer, gehoorzaamheid aan het kerkelijk gezag en het verrichten van wonderen. Gelovigen die hen vereren kunnen deze uitzonderlijke bemiddelaars vragen om voor hen tussenbeide te komen bij God. De wonderen die in hun naam plaatsvinden zijn het bewijs van een geslaagde bemiddeling.

De Reformatie wou korte metten maken met de heiligenverering, die werd gezien als het verafgoden van mensen aan wie helemaal ten onrechte het voorrecht werd toegekend om pleitbezorger bij God te zijn. Hun zogenaamde ‘heiligheid’ deed afbreuk aan het geloof in God. De Beeldenstorm (1566) geldt als tastbaar bewijs van de publieke afkeer van deze cultus.


Praktische info:
Kandidaat-deelnemers moeten zich bij de Stichting Open Kerken aanmelden voor 31 januari 2012. Je vindt op de website een handige inspiratiebrochure.

Leestips:
FRIJHOFF (Willem), Heiligen, idolen, iconen [Rede in verkorte vorm uitgesproken bij de openbare aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de geschiedenis van de Nieuwe Tijd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam op donderdag 28 mei 1998], Nijmegen, Sun, 1998, 96 p.

VAN DER MOLEN (J.), Over engelen, goden en helden. Verhalen uit de grote wereldreligies, Ploegsma, 2008, 328 p.

Afbeeldingen:
Kerststal en affiche van de Dag van de Open Kerken, 2012