De Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway noemde de circuskunst “het enige spektakel dat de kijker het gevoel geeft met open ogen een gelukkige droom te dromen”. Zoals in een droom wordt het onmogelijke realiteit. Artiesten dansen op de ruggen van paarden, werken met roofdieren, olifanten en beren. Ze brengen hoogstaande acrobatie op de grond of in de lucht en triomferen over de zwaartekracht. Helden van de ring, met andere woorden.

Het circus fascineert klein en groot. Het Speelgoedmuseum in Mechelen laat de spectaculaire circuswereld eens van een andere, onverwachte kant zien. Nog tot 8 januari kan je circusspeelgoed en -maquettes bewonderen tijdens de nieuwe tentoonstelling ‘Het circus kan beginnen!’ In deze expo weerspiegelen circusspeelgoed en prachtige maquettes van vele circusliefhebbers het immense plezier dat in het circus te beleven valt. Alle aspecten van het circus worden getoond, van speelgoed tot modelbouw. Met woonwagens en zelfs een piste als decor voelt de tentoonstelling aan als een écht circus. De weetjes en het kijkplezier worden steeds afgewisseld door interactieve en educatieve doe-elementen voor de kinderen. Tentoonstellingen over circus behandelen meestal de historiek van het circus, de grote circussen, affiches en programma’s, enz. Ook maquettes krijgen in deze tentoonstellingen vaak een belangrijke plaats.

Korte geschiedenis

In de zomer van 1768 organiseerde de Britse sergeant-majoor Philip Astley in de piste van zijn rijschool in Londen een eerste voorstelling met paardenacts. Zo lag Astley aan de basis van het hele circusgebeuren. Het was echter zijn concurrent John Hughes die met zijn ‘Royal Circus’ de definitieve naam aan dit spektakel zou geven.

Astley introduceerde ook de clown. Vandaag is de clown voor kinderen zonder meer de belangrijkste figuur van het circus. De clown vulde de tijd tussen de verschillende optredens op een ludieke manier. Later kregen clowns een zelfstandige act. Om het publiek meer afwisseling te bieden Astley introduceerde ook de clown. Vandaag is de clown voor kinderen zonder meer de belangrijkste figuur van het circus. De clown vulde de tijd tussen de verschillende optredens op een ludieke manier. Later kregen clowns een zelfstandige act. Om het publiek meer afwisseling te bieden, kwamen er naast de clowns en paardenacts ook andere artiesten, vaak gerekruteerd op de kermissen in de buurt. Alle artiesten komen aan bod in de tentoonstelling, van clown tot leeuwentemmer.

Vanaf de jaren 1970 kwam er een nieuw soort circus: circustheater of nouveau cirque met
spectaculaire (of juist intieme) shows met één verhaallijn. De bekendste vertegenwoordiger hiervan is Cirque du Soleil uit Canada. De meest spraakmakende acts zijn ongetwijfeld diegene met de wilde dieren: leeuwen, tijgers, panters, beren en olifanten. Dieren in het circus zijn vandaag de dag zeer omstreden. Acts met wilde dierenzijn in verschillende landen strikt gereglementeerd of zelfs helemaal verboden, waardoor veel circussen ervoor opteren om enkel met geiten of honden te werken of zelfs helemaal geen dieren in te zetten in de acts.

Vandaag zijn circusscholen steeds populairder. Daar kan iedereen alle acts uit het circus zelf
uitproberen. Ze gaan er aan de slag met diabolo’s, leren er hun evenwicht houden op het koord of
hangen de clown uit in de lessen clownerie... Met de komst van de grote Amerikaanse circussen naar Europa, verscheen er rond 1900 heel veel circusspeelgoed. Deze figuren waren meestal uit hout of papier-maché. Zo ook het Humpty Dumpty circus. Deze houten figuren waren voorzien van scharnieren, zodat kinderen hen allerlei circusacts konden laten doen. De dierenfiguren waren het populairst, met op de eerste plaats de olifanten. Een ander pronkstuk in de tentoonstelling zijn twee mechanische clowns van Roullet en Decamps.


Dromen

Het circus is een kunst die stoelt op eigen wetten en krachten, met tradities, een eigen stijl en een spektakel dat toeschouwers meevoert in een droomwereld. Het onmogelijke wordt er realiteit. Het circus is een wereld vol nostalgie en fantasie, die jong en oud aanspreekt. In deze lezing wordt u meegevoerd in de rijke geschiedenis van het circus.

In de reeks ‘Soirée Lamot’ van het Mechelse LAMOT voert Erik Van Lathem voert je 8 november tijdens een lezing mee in de rijke geschiedenis van het circus. Erik Van Lathem is al sinds zijn jeugd gepassioneerd voor het circus. Hij richtte in 1989 in Gent mee de Vereniging van Circusvrienden op, waarvan hij secretaris was. Hij publiceerde artikelen en gaf voordrachten over het circus. Hij is actief bij de Kring Vlaamse Gewesten in Antwerpen. Erik Van Lathem bezoekt vele circussen en aanverwante festivals in binnen- en buitenland. Hij verzamelt alles wat met het circus te maken heeft en bezit een uitgebreide bibliotheek over dit onderwerp.

Leestips:
- JACOBS (Marc), Circussen in Vlaanderen, Brussel, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Afdeling volksontwikkelingen bibliotheekwerk, 2002, 48p.
- RAU (Jaak), Circus magie : tweehonderd jaar circusbezoek in Brugge, 19de-20ste eeuw, Brugge, Van de Wiele, 2003, 96p.

Meer info over circussen vind je op de website van het Circuscentrum. Op de webstek van het Speelgoedmuseum lees je meer over de expo ‘Het circus kan beginnen’ Op de website van de erfgoedcel Mechelen ten slotte vind je alle info over de lezing van Erik Van Lathem, die kadert in de reeks volksvermaak.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Campagnebeeld van 'Volksvermaak'
(onderaan) elementen uit de expo in het Speelgoedmuseum (c) Speelgoedmuseum Mechelen.

Bekijk hieronder het promotiefilmpje van 'Circenses', een productie van Circus Ronaldo, over... de kunst van het circus. Je kan dit filmpje ook bekijken via de toegankelijke player.