“Papa chéri, Ta petite fille te pleure. Elle est fière de toi. Mariette.” Dit korte rouwgebedje staat te lezen op een met plastic bloemen versierd plakkaatje bij het graf van de oorlogsheld Constant Van Daelen. Het is een van de 366 graven op het Ereperk der Gefusilleerden, dat slechts met een hekje is afgescheiden van de ‘tuin’ van de VRT en de RTBf, aan de Reyerslaan in Brussel. Het verhaal over de ‘Tir national’.

Je vindt er ook verderop de gedenksteen waarop onder meer de naam van Gabrielle Petit staat, de bekende verzetsheldin uit de Eerste Wereldoorlog die een standbeeld kreeg op het Sint-Jansplein in het centrum. Het hoge talud naast het kerkhof is een oude veiligheidsmuur van de Tir National, de Nationale Schietbaan die hier van 1889 tot 1963 lag. Enkele verroeste ijzeren stangen zijn een overblijfsel van het mechanisme dat de schuttersrozen omhoog moest tillen. Er resten ook nog een aantal bakstenen tunnels die als schietbaan dienstdeden.

Het verhaal begint bij de op zich al interessante geschiedenis van de Burgerwacht. Dat was de civiele tegenhanger van het Belgisch leger, die vlak na de onafhankelijkheid was opgericht voor het geval dat de koning zijn leger tegen het volk zou gebruiken. Als je niet geloot werd voor het leger, kon je nog geloot worden voor de Burgerwacht. Maar je moest dan wel je eigen uniform kunnen betalen. Zo werd het een soort prestigebaantje voor de betere burgerij, waar ook heel wat klaplopers tussen zaten. In principe werd de Burgerwacht ingezet voor de ordehandhaving, maar hun functie bleef onduidelijk. Ze kregen ook een schietbaan, maar opdat ze niet te gevaarlijk zouden worden, mochten ze maar acht keer per jaar oefenen. In hun vrije tijd organiseerden ze schutterstoernooien, als een societygebeuren waarop je een servies of een zakhorloge met de beeltenis van de koning kon winnen.

Laatste brief

De eerste Tir National lag aan het Daillyplein, maar was nogal klein. In 1889 kwam er daarom verderop aan de Leuvensesteenweg (de Reyerslaan werd pas in 1909 aangelegd) een nieuw complex van twintig hectaren, vanwaaruit wel zeshonderd meter ver kon worden geschoten. De ingang was waar nu de hoofdingang van de VRT ligt.

In de Eerste Wereldoorlog werd de Burgerwacht opgedoekt, maar tijdens de oorlog gebruikten de Duitsers de Tir National als executieplaats. Behalve Gabrielle Petit werd er ook onder meer de Engelse verzetsheldin Edith Cavell geëxecuteerd. Tijdens het interbellum oefenden de miliciens van het reguliere leger op de Tir.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Van Daelen een van de slachtoffers. Begin dit jaar bracht het VRT-programma ‘Publiek Geheim’ een portret van diens familie. Programmamaker Sven Speybrouck vertelde toen in een interview in Brussel Deze Week: “We hebben voor het programma zijn dochter Mariette kunnen terugvinden. Met haar hebben we de verschrikkelijke laatste nacht van haar vader kunnen reconstrueren. Terdoodveroordeelden werden de dag voordien op de hoogte gebracht van hun executie. Ze kregen dan een laatste avondmaal, drank en sigaretten, en mochten ook een laatste brief schrijven. Mariette wist vooraf niets van de executie, maar herinnert zich nog wel hoe ze als kind met haar moeder de brief en het bundeltje kleren is gaan afhalen in de gevangenis van Sint-Gillis, waar haar vader gevangen had gezeten. Daar heeft ze nu voor ons die brief voorgelezen, en dat is natuurlijk verschrikkelijk ontroerend. Een man die weet dat hij gaat sterven en nog wat goede raad geeft aan zijn zesjarige dochter...”

De executies werden in het geheim voltrokken, maar nadien aan de bevolking meegedeeld. Ook de Joodse verzetsheld Youra Livchitz, die in 1943 heel wat Joden liet ontsnappen uit de trein naar Auschwitz-Birkenau, overleed er. Er liggen ook een aantal onbekende verzetslui op het Ereperk. Mensen die hun leven riskeerden, en dan gepakt en gefusilleerd werden zonder dat iemand het ooit geweten heeft. Ook de familie niet. Toen men tegen 1968 de studio’s aan de Reyerslaan wilde gaan bouwen ter vervanging van het Flageygebouw, heeft men het Ereperk der Gefusilleerden behouden, en het monument voor de geëxecuteerden verplaatst naar de ingang van het Reyerscomplex als een vorm van compensatie. Veel mensen vonden dat je op zo’n plek geen lichtvoetige radio en televisie kon gaan maken.

Bekijk de trailer van de aflevering van 'Publiek Geheim' op de VRT-site.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Propagandaprent over de executie van Edith Cavell
(onderaan) voorlopig graf op het Ereperk