'De laatste getuigen' is een televisiedocumentaire uit 1991 van Luckas Vander Taelen die met veertien Belgische overlevenden terugkeerde naar de concentratiekampen waar ze tijdens de Tweede Wereldoorlog waren vastgehouden. Onder deze veertien overlevenden bevonden zich toen zeven mensen die omwille van hun Joods zijn en zeven andere mensen die omwille van hun politieke overtuigingen en verzetsdaden door de nazi’s en hun handlangers werden gedeporteerd.
Deze overlevenden werden door Luckas Vander Taelen uitvoerig geïnterviewd, eerst gedurende verschillende uren in een studio in eigen land, nadien in de kampen waar ze tijdens de oorlog maanden of jaren gevangen hadden gezeten. Zo keerden ze terug naar Dachau, Ravensbrück, Natzweiler, Mauthausen, Buchenwald, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Auschwitz-Birkenau en andere plaatsen. Deze televisieopnames van hun ervaringen, vanaf het ogenblik dat ze werden opgepakt, hun deportatie, aankomst en leven in de kampen, en later hun bevrijding en thuiskomst in België zijn uniek, en behoren tot de meest treffende en indringende over deze vreselijke periode in de geschiedenis in ons land.

Tijdens de opnames werd nog een vijftiende getuige toegevoegd. Het betrof de Jood Samuel Hejblum. Hij werd op 5 augustus 1942 naar het kamp van Auschwitz-Birkenau afgevoerd. Daar werkte hij gedurende twee weken werkte hij bij een speciaal commando dat dienst deed in de eerste gaskamers. Hij moest onder meer de lijken naar de crematoria dragen. Later moest hij ook de goederenwagons waarmee de Joden uit alle delen van Europa naar Auschwitz werden afgevoerd, leegmaken en hun schamele bezittingen uit halen en sorteren. Het is een unieke getuigenis van een van de weinige overlevenden van een Sondercommando.

Boek

Van de oorspronkelijke vijftien laatste getuigen zijn er momenteel nog vijf in leven. Met het wegvallen van de directe getuigen van deze monsterlijke gebeurtenissen bestaat het gevaar dat ook de herinnering aan wat er in de concentratiekampen heeft plaatsgevonden, verdampt. Vergeten maakt immers deel uit van het leven. Om die reden hebben Luckas Vander Taelen en Dirk Verhofstadt (die producer was van de tv-documentaire) een boek geschreven onder de titel 'De laatste getuigen'. Daarin wordt dieper ingegaan op de nazi-politiek ten aanzien van de Joden, zigeuners, politieke tegenstanders en andere vervolgde groepen, vanaf het ogenblik dat Hitler aan de macht kwam in 1933 tot de capitulatie van het Derde Rijk in 1945. Verder bespreekt Dirk Verhofstadt de maatregelen die in België genomen werden en legt hij uit waarom het zo belangrijk is dat we het verleden niet mogen vergeten maar voortdurend in herinnering moeten houden.

Dirk Verhofstadt is doctor in de Moraalwetenschap en auteur van diverse boeken waaronder 'Pius XII en de vernietiging van de Joden' en 'Dirk Verhofstadt in gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid.'

Kaart

'De Kaart van de kampen en andere opsluitingsplaatsen van de nazi’s', een historische kaart van Duitsland en Centraal Europa, is de meest complete kaart die tot nu toe gerealiseerd werd rond dit thema. De kaart toont meer dan 2.200 plaatsen die verspreid liggen van het noorden van Frankrijk tot in de Oekraïne: we vinden hier 21 concentratiekampen, 6 uitroeiingskampen, 838 Kommandos, 509 gevangenissen, 498 kampen (niet KZ), 95 stalags, 46 oflags, 103 heropvoedingskampen en 70 doorgangs- of werkkampen voor rassen deportatie, 6 euthanasiacentra, 24 “Zigeunerlager”.
Elk van deze plaatsen werd zorgvuldig geïnventariseerd, gecategoriseerd, gelokaliseerd en geïndexeerd. Dit project, dat het resultaat is van een twee jaar durend onderzoek en van een vruchtbare samenwerking tussen het Instituut voor Veteranen-NIOOO en het Nationaal Geografisch Instituut, is er gekomen omwille van twee vaststellingen.

Aan de ene kant, zijn de namen van de grote concentratiekampen (bv. Buchenwald) of uitroeiingskampen (bv. Auschwitz-Birkenau) bij het grote publiek goed gekend. Toch moet men ook vaststellen dat men vaak niet weet dat het systeem van de concentratiekampen (en bij uitbreiding dan ook het nazi gevangenissysteem) veel groter was. Het vormde een waar netwerk van opsluiting en/of gedwongen arbeid, dat zich uitstrekte tot in de verste uithoeken van de bezette gebieden en dat bestond uit duizenden plaatsen van opsluiting. Anderzijds schijnt er geen (of niet meer) algemene historische kaart op de markt te bestaan die al deze plaatsen vermeldt. Ten hoogste zijn er enkele overzichtskaarten te vinden in een of ander boek of op internet en die zich dan beperken tot de grootste kampen en, in het beste geval, tot enkele beruchte Kommandos. Deze kaart wil een nuttig instrument zijn dat deze lacune opvult.

Laat op Erfgoeddag getuigen uit de Tweede Wereldoorlog aan het woord: 'weggevoerden', politieke gevangen, 'weerstanders' en gewone burgers. Laat hen vertellen hoe zij in die moeilijke tijd het hoofd boven water hielden.

Leestip:
VERHOFSTADT (Dirk), De laatste getuigen, Houtekiet - ASP, 2011.

Je kan 'De Kaart van de kampen en andere opsluitingsplaatsen van de nazi’s' bestellen bij het Instituut voor Veteranen-NIOOO, Regentlaan, 45-46, 1000 Brussel. Tel. 02 227 63 18, e-mail herinnering [at] warveterans [dot] be en web.  De kaart kost 10 euro (4,20 euro verzendingskosten) en is een realisatie van het Instituut voor Veteranen-NIOOO in samenwerking met het Nationaal Geografisch Instituut . "Het Instituut voor Veteranen-NIOOO drukt de nationale erkentelijkheid uit voor zowel de oorlogsinvaliden, de oud-strijders en oorlogslachtoffers als de Veteranen van humanitaire en vredesmissie. Deze erkentelijkheid levendig houden vormt onze Herinnering. Alle info vind je op de website van het instituut."