Wat zeggen (super)helden ons over de huidige maatschappij en haar (al dan niet onbewuste) noden, normen en waarden? Een interessant vraagstuk. De Nederlands-Amerikaanse onderzoeker Dan Hassler-Forest promoveerde in het voorjaar aan de Universiteit van Amsterdam op de complexe maar razend interessante link tussen ideologie,  films en de daarin optredende superhelden. Hij toonde aan dat de Amerikaanse superheldenfilms na de aanslagen van 9/11 de politiek van G.W. Bush ondersteunden.

Zijn films dan geen onschuldig entertainment? Volgens Dan Hassler-Forest beslist niet. Toen in 2002 de film ‘Spiderman’ uitkwam en zowat elke recensent de link met 9/11 legde, begon er bij de Nederlands-Amerikaanse onderzoeker en docent Engelse taal en cultuur een lampje te branden. Hoe kwam het dat zowat iedereen de film koppelde aan politiek en ideologie, terwijl die niet eens expliciet naar de aanslagen verwees?

Rambo en Batman, voorbeelden voor presidenten

"Ik ontdekte een link met de actiefilms uit de jaren tachtig", vertelde de onderzoeker in een interview met De Morgen. "Actiehelden als Rambo en acteurs als Sylvester Stallone en Arnold Schwarzenegger waren de rechtstreekse belichaming van het Reaganregime en de films pasten helemaal in het voornemen van de president om Amerika een nieuwe richting en gevoel van identiteit te geven. Reagan kaapte de figuur van Rambo ook schaamteloos. Zo zei hij tijdens de persconferentie na de vrijlating van de in Libanon gegijzelde Amerikanen in 1985: 'Ik heb gisteren naar Rambo gekeken. Nu weet ik wat ik volgende keer moet doen als dit gebeurt.' Verrassender is dat het ook omgekeerd werkt. Superheldenfilms gaan over de strijd van het absolute goed tegen het absolute kwaad en dat is precies hoe George W. Bush de strijd tegen het terrorisme aan zijn bevolking voorstelde."

Net daarover gaat het proefschrift dat Hassler-Forest succesvol verdedigde aan de Universiteit van Amsterdam: hoe de superheldenfilms na 9/11 de Bushdoctrine ondersteunen. "De Batmanfilm The Dark Knight uit 2008 is een typevoorbeeld. Superheld Batman staat voor de supermacht Amerika en moet The Joker verslaan. Die symboliseert een nieuwe vorm van kwaad: het 21e-eeuwse terrorisme. Hij is niet uit op geld of macht, nee, hij wil gewoon de wereld zoals die nu bestaat ten onder zien gaan. Daarom laat Batman zijn strikte morele code voor een deel varen. Zo houdt hij The Joker gevangen en martelt hij hem. De link met Bush is duidelijk. Nood breekt grondwet als je geconfronteerd wordt met een 'as van kwaad'."

Ideologische sluipwegen

Maar hoe bewust gebeurt dat allemaal? Houden filmmakers er doelbewust een verborgen politieke agenda op na? Ze spelen vooral in op de tijdsgeest, stelt Dan Hassler-Forest. In tijden van crisis voelen mensen zich verloren en laven we ons aan dat soort eenkennige verhalen. We houden van de idee dat een man in een blauwe maillot ons komt redden van het kwaad en op een gewelddadige manier onze vijanden verslaat. Dat is het Messiascomplex waar we met zijn allen aan lijden. Superheldenfilms brengen niet voor niets miljarden euro's op…

Niet dat zoveel kijkers die bedenkingen maken. Zij kijken toch alleen maar vanwege de special effects en de plotwendingen? Net daar schuilt het gevaar, signaleert Hassler-Forest. "Als we naar een arthousefilm gaan kijken, dan zetten we bewust onze ideologische radar aan. We weten dat we zullen moeten nadenken en dat ons een complex verhaal over een complexe wereld wacht. Bij populaire films is dat niet zo. We krijgen de boodschap onze hersenen aan de kassa achter te laten en ze na de film weer op te pikken. Dat is veel gevaarlijker. De ideologische boodschap sluipt toch binnen, maar we zijn ons er niet van bewust."

Welke (al dan niet) verborgen ideologische boodschap breng jij op Erfgoeddag voor het voetlicht? Wie werd (of wordt) er beter van jouw held(in)?

Leestips:
HASSLER-FOREST ( Dan), "From flying man to falling man: Post-9/11 superhero narratives",in:  DONY (C.)(Eds.), Portraying 9/11: essays on representations in comics, literature, film and theatre, Jefferson, NC: McFarland, 2011, s.p. Je kan deze tekst (met uitgebreide bibliografie) hieronder als pdf ophalen.
HASSLER-FOREST ( Dan), "From trauma victim to terrorist: redefining superheroes in Post-9/11 Hollywood", in:  BERNINGER (M.), ECKE (J.) & HABERKORN (G.)(Eds.), Comics as a nexus of cultures: essays on the interplay of media, disciplines and international perspectives,  Jefferson, NC: McFarland & Co., 2010, pp. 33-44

Dan Hassler-Forests proefschrift verschijnt volgend jaar als boek, bij Zer0 Books. Zie ook Dan Hassler-Forests blog voor diverse korte artikelen over de superheld.

Bekijk hieronder de trailer van de film 'The Dark Knight'. Je kan deze ook bekijken via de toegankelijke videoplayer.

Afbeeldingen:
Filmaffiches van 'The Dark Knight' (c) Warner Bros