Terug naar Erfgoeddag 2011, op zondag 1 mei. De roepnaam van de vorige editie was ‘Armoede troef’. De brede erfgoedsector toonde de geschiedenis van het denken over, en het kijken naar ‘de’ arme en alles wat daarbij kwam (en komt) kijken, tot op de dag van vandaag. Het thema hield ook een uitnodiging in voor onder andere de Verenigingen waar armen het woord nemen, OCMW’s, Sint-Vincentiusverenigingen, enz. Ook dit jaar kan er rond die invalshoek gewerkt worden, al lijkt dat op het eerste zicht niet zo evident.

Tijdens de infosessies werd de vraag gesteld: “Hebben de verenigingen waar armen het woord nemen iets te maken met ‘Helden’? En zijn ‘helden’ en ‘heldenmoed’ nu en in het verleden iets waar armen zich in (kunnen) herkennen?

Het antwoord op de vraag kwam tijdens de presentatie, bij het onderdeel waarin dieper werd ingegaan op een mogelijke werkdefinitie van 'de held':

Een held (mannelijk) of heldin (vrouwelijk) is een bestaand, fictief of historisch persoon die, wanneer geconfronteerd met gevaar en rampspoed of vanuit een zwakke positie, moed en de bereidheid tot zelfopoffering betoont voor een grotere zaak. Aanvankelijk had dit heldendom vaak te maken met strijd of het uitblinken in iets, maar later werd dit uitgebreid tot een meer algemeen moreel uitblinken.Verhalen van heldenmoed kunnen dienen als morele voorbeelden.

In het woordenboek vinden we: mythische of personen van vlees en bloed die iets buitengewoons gedaan hebben; rolmodellen, hoofdrolspelers in boeken, films en dergelijke... Mensen in armoede hebben ook hun helden, stelde iemand van de Beweging van Mensen met Laag Inkomen en Kinderen.  Zo kennen velen Joseph Wresinski. Hij werd geboren in een arme wijk van Angers in Frankrijk. Zijn ouders waren immigranten. Hij vocht zijn hele leven tegen armoede en uitsluiting samen met de allerarmsten. In 1957 richtte hij de Beweging ATD Vierde Wereld op. Wresinski lanceerde de internationale dag voor de uitroeiing van armoede, die jaarlijks op 17 oktober plaatsvindt.  Of nog, Abbé Pierre, de stichter van de Emmaüsbeweging, die ook voor velen een groot voorbeeld is. En de gezinnen van de Beweging van Mensen met Laag Inkomen en Kinderen vergeten hun stichter André De Cock niet.

Overlevingsstrategieën

Veel mensen in armoede zijn ook zelf helden. Mensen in die in armoede leven of geleefd hebben blijven ons verrassen. Hun overlevingskracht en doorzettingsvermogen zijn vaak heldhaftig. Vaders en vooral moeders vechten voor hun kinderen opdat zij het beter zouden hebben. Ze overwinnen zichzelf in vaak zeer moeilijke levensomstandigheden om hun gezin kansen te geven, om hun kinderen een goed voorbeeld te geven: analfabete moeders leren lezen en schrijven om hun schoolgaande kinderen te helpen, vaders gaan intensief op zoek naar werk “omdat hun zonen er een voorbeeld in zouden zien” en school niet zouden opgeven, zonen in een vaderloos gezin nemen grote verantwoordelijkheden op … Mensen in armoede stijgen boven het fatalisme uit en zijn zelf helden!

Het is wat de Britse historica Olwen Huften omschreef als “An economy of makeshifts”, een flexibele én uitgesproken creatieve manier om de eindjes aan elkaar te knopen. Armen die met andere woorden erin slaagden om het hoofd boven water te houden. Zij duidde overlevingsstrategieën aan als het gebruik maken van familiale netwerken, pandbelening, loonarbeid, onderlinge hulp, seizoensmigratie, maar ook criminaliteit en prostitutie...

De Beweging van Mensen met Laag Inkomen en Kinderen: “Armen het woord geven, de kerndoelstelling van de Beweging, betekent ook hen niet langer zien als niemand, als kleine mensen, maar in hen geloven als helden, als V.I.P.’s die hun lot in eigen handen kunnen nemen, die opkomen voor zichzelf en hun medemensen en naar wie moet geluisterd worden.”
Zo herinnert de Beweging aan hun herdenkingssteen op het Sint-Pietersplein in Gent, waar elk jaar op 17 oktober de Werelddag van verzet tegen extreme armoede gevierd wordt. Hierop staat te lezen:

"Op 17 oktober 1987 zijn verdedigers van de rechten van de mens en burgerlijke vrijheden uit alle landen op dit plein samengekomen. Zij hebben hulde gebracht aan de slachtoffers van honger, onwetendheid en geweld. Zij hebben hun overtuiging uitgesproken dat uiterste armoede geen noodlot is. Zij hebben zich solidair verklaard met allen die, waar ook ter wereld, een gevecht leveren om uiterste armoede te beëidingen.

Waar mensen gedoemd zijn in armoede te leven worden de rechten van de mens geschonden. Wij zijn hun verplicht ons aaneen te sluiten om die rechten te doen eerbiedigen."

Père Joseph Wresinski

Meer info over het Vlaams Netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen vind je op hun website. Je leest ook meer over Abbé Pierre op Wikipedia. Het programma van de voorbije Erfgoeddag kan je eveneens nog consulteren op de publiekswebsite, via de knop onderaan deze website. Haal hieronder de handleiding van het Vlaams Netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen, bedoeld voor 'cultuuraanbieders' - waaronder de erfgoedorganisaties.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Tekening van Edmond Baudouin uit zijn strip 'Abbé Pierre' (c) Oog en Blik
(onderaan) Foto van de herdenkingssteen op het Gentse Sint-Pietersplein

Bekijk hieronder een reportage over 'Onze Rijkdom', naar aanleiding van en tijdens Erfgoeddag 2011. Er is zopas een cd uit, herbeluister de reportage op Radio 2.