Jarenlang sierde hij een zijde van het bankbiljet van 1000 Belgische frank. In 2005 werd hij 8e bij de verkiezing van de ‘Grootste Belg’. Geboren in Rupelmonde, de Schelde- en Rupelstad waar zijn standbeeld staat, op 5 maart 1512 als Gerard de Cremer. Uitvinder van een cartografische projectie die zijn naam draagt en waarvan het belang nauwelijks te onderschatten valt. Volgend jaar worden leven en werk van Gerard Mercator een heel jaar lang in binnen- en buitenland uitgebreid gevierd. Zo pakt het Waasland uit met het ‘Mercatorjaar 2012’, met onder meer tentoonstellingen, congressen, lezingen, concerten en een uitgebreid randprogramma.

Gerard Mercator Rupelmundanus wordt geboren op 5 maart 1512 te Rupelmonde (Kruibeke) bij Antwerpen. Zijn echte naam is Gerard De Cremer, maar na zijn studies aan de universiteit van Leuven gaat hij zijn naam verlatiniseren zoals toen gebruikelijk bij gestudeerde mensen. Opvallend is de toevoeging ‘Rupelmundanus’ wat op trots over zijn geboorteplaats wijst.

Mercators’ ouders, afkomstig uit het Duitse Gangelt, bezoeken de streek rond Rupelmonde vaak, waar de rijke oom Gijsbrecht hen kan ondersteunen. Door die steun van zijn oom kan Gerard Mercator de beste opleidingen volgen te ’s Hertogenbosch bij de humanistische toneelschrijver Marcropedius, bij de Friese geograaf Gemma Frisius en in het atelier van de getalenteerde goudsmid, graveur en globebouwer Amyricius uit Leuven.

Mercator huwt met Barbara Schellekens uit Leuven waarmee hij zes kinderen krijgt. Daarvan is zoon Rumold de bekendste die na zijn vaders dood Mercators’ postume werk publiceert. Na zijn studie- en leertijd vestigt Mercator zich als zelfstandig instrumentenbouwer en zet zijn eerste stappen als geograaf en globebouwer voor belangrijke opdrachtgevers als Karel V.

Humanisme en het moderne denken

In de cirkel van wetenschappers en denkers, waar Mercator zich in beweegt, staat het humanisme centraal. Met de ontdekkingen van de Nieuwe Wereld en met de nieuwe wetenschappelijk kennis die via boekdrukkunst verspreid kan worden, trachten ze de grenzen van het menselijk weten en kunnen te verleggen. Mercator publiceert zelf een boek over het gebruik over het sierlijke ‘Italische schrift’ dat het moderne denken veruiterlijkt.

De globes en kaarten symboliseren deze ontdekkingsreis naar kennis uit de Renaissance. De plannen van de jonge Mercator zijn grenzeloos, want hij wil niet alleen de aarde maar ook de gehele kosmos in kaart brengen. En dat vanaf het ogenblik van de schepping tot in zijn eigen tijd. Maar, op het hoogtepunt van de godsdienstperikelen van de 16e eeuw, wordt Mercator opgesloten in de Graventoren van Rupelmonde. Hij overleeft en onder de belofte om er een universiteit te mogen oprichten verhuist Mercator met zijn familie uiteindelijk naar Duisburg. Daar slaagt hij erin zijn belangrijkste werk te publiceren, zoals zijn eerste baanbrekende kaart van Europa die voor het eerst bevindingen bevatten die de aloude theorieën van Ptolomeus corrigeren.

Hij verfijnt zijn kennis als cartograaf en ontwikkelt de revolutionaire Mercatorprojectie, die zelfs vandaag nog voor de scheepvaart van belang blijft. Het blijft onmogelijk om de bolvormige oppervlakte te projecteren op een plat vlak zonder dat er vervormingen optreden. Mercators’ projectie, gebaseerd op zijn kennis van de kompaswerkingen, gaat bewust om met die vervormingen zodat ze uiterst gebruiksvriendelijk worden voor scheepsnavigatie.

Waarschijnlijk beïnvloed door de trend van zijn Italiaanse collega-cartografen om een collectie kaarten atlassen te noemen was het Gerard Mercator die voor het eerst de term Atlas gebruikte voor zijn publicatie van een verzameling landkaarten die de aandacht op verschillende delen van de wereld richt.

Mercator overlijdt op 5 december 1594 te Duisburg, maar zijn erfenis als wetenschapper en cartograaf heeft eeuwenlang volgelingen beïnvloedt en spreekt ook vandaag onverminderd tot de verbeelding.

Je leest alles over het Mercatorjaar op de website van Mercator 2012. Hieronder kan je een tekst downloaden over de mercatorprojectie.

Welke wetenschapper belicht jij op Erfgoeddag?

Afbeeldingen:
Campagnebeeld van Mercator 2012 en het bankbiljet van 1000 Belgische frank