Wat met (potentiële) topstukken?
Een topstuk is een kunstwerk of erfgoedobject dat voor Vlaanderen te belangrijk en te waardevol is om uit het oog te verliezen, bv. door verkoop of verval.
Het Topstukkendecreet, of het 'Decreet van 24 januari 2003 houdende bescherming van het roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang' regelt de bescherming of borging van deze kunstvoorwerpen opdat ze Vlaanderen niet onopgemerkt verlaten en er in hun behoud geïnvesteerd kan worden.
Een topstuk moet voldoen aan de criteria 'zeldzaam' en 'onmisbaar'. Zeldzaam, oké, maar wat betekent ‘onmisbaar’?
Om 'onmisbaar’ te zijn moet het kunstwerk voldoen aan minstens een van deze vier criteria:
- van bijzondere waarde voor het collectieve geheugen,
- van bijzondere artistieke waarde,
- met een ijkwaarde (voor o.m. onderzoek),
- en een schakelwaarde in de ontwikkeling van o.m. cultuurwaarden.
De Topstukkenlijst bestaat voorjaar 2025 uit zo'n 1.270 objecten. Het filmpje 'Een reis langs Vlaamse topstukken' laat je kennismaken met het hoe en wat van topstukken in Vlaanderen:
Heb je een topstuk in huis? Werk aan de winkel!
Houd rekening met het feit dat je topstukken enkel onder bepaalde voorwaarden mag verplaatsen, maar dat voor de bewaring ervan financiële steun mogelijk is. Dus ook wel voordelen.
Vraag toestemming aan de overheid:
- voor het (laten) uitvoeren van fysieke ingrepen op een topstuk dat opgenomen werd in de Topstukkenlijst. Na toelating kan je ook een restauratiesubsidie aanvragen.
- voor het tijdelijk of definitief buiten Vlaanderen brengen (dus ook naar Brussel of Wallonië) van een (potentieel) topstuk. Een toelating van de Vlaamse overheid is noodzakelijk. Vraag die liefst twee maanden op voorhand aan.
Twijfel je of het kunstwerk in je bezit potentieel heeft om erkend te worden als topstuk? En wil je het verplaatsen? Vraag dan eerst advies bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse overheid via topstukken@vlaanderen.be.
Is je topstuk zowel via het Topstukkendecreet als via het Onroerend Erfgoeddecreet beschermd? Om het topstuk te verplaatsen is een melding aan het Departement CJM aangewezen. Maar de effectieve toestemming vraag je aan via het Agentschap Onroerend Erfgoed of de erkende onroerend-erfgoedgemeente. Die aanvraag kan in één beweging gebeuren, bv. per e-mail. In de Topstukkendatabank kan je nagaan of collectiestukken dubbel beschermd zijn.
Wil je kunstwerken of verzamelingen in de toekomst naar het buitenland overbrengen? Dan kan je een ‘Certificaat van niet-bescherming als topstuk’ aanvragen. Dat blijft 10 jaar geldig. Meer informatie vind je via deze webpagina van het Departement CJM van de Vlaamse overheid.
Richtlijnen
Voor de belichting van topstukken bestaan richtlijnen die toelaten om deze stukken op een toegankelijke manier te ontsluiten en om te garanderen dat de stukken in voldoende goede staat bewaard worden voor toekomstige generaties.
Ook voor het digitaliseren van topstukken bestaat een protocol ‘Digitalisering topstukken op papieren en perkamenten dragers’ dat aangeeft hoe je te werk moet gaan om de risico’s voor, tijdens en na digitalisering tot een minimum te beperken.
Ondersteuning
1/ Het Departement Cultuur, Jeugd en Media voorziet in een subsidie voor het verbeteren van de bewaaromstandigheden van het topstuk. Dit geldt enkel voor topstukken bewaard in kloosters, abdijen of gebedshuizen of beheerd door religieuze organisaties en organisaties die erkend zijn door het Cultureelerfgoeddecreet maar géén werkingssubsidies ontvangen.
- ‘Verbeteren van de bewaaromstandigheden’ gaat onder meer over bescherming tegen invallend licht, het optimaliseren van de klimaatomstandigheden waarin het object zich bevindt, de verbetering van de stabiliteit of beveiliging van het topstuk, biologische aantasting in de directe omgeving van het topstuk en/of het tijdelijke transport of noodopslag van het stuk.
- De subsidie bedraagt maximaal 80% van de onkosten: meer informatie.
2/ Ook voor de conservatie of restauratie van topstukken is een subsidie mogelijk. Topstukken die dubbel beschermd zijn kunnen hier eveneens van genieten. De voorwaarden en mogelijkheden vind je via deze link terug.
Om een dossier voor te bereiden of na te gaan of je voor een subsidie in aanmerking komt, contacteer je het Departement Cultuur, Jeugd en Media vooraf via topstukken@vlaanderen.be. Dat kan gedurende het hele jaar; de dossiers worden op drie momenten beoordeeld, nl. 1 maart, 1 juni en 1 september.
Wil je een of meer belangrijke objecten voor je collectie aan te kopen die in aanmerking komen om als topstuk beschermd te worden? Hiervoor kan de Vlaamse overheid een subsidie voorzien. Houd rekening met de criteria voor bescherming of borging: meer informatie op deze webpagina van het Departement CJM.
3/ Bevindt jouw topstuk zich in een beschermd monument?
Voor vragen over premies waarop je al dan niet recht hebt, of begeleiding bij het traject voor je topstuk in een beschermd monument, kan je terecht bij:
- het Departement Cultuur, Jeugd en Media via topstukken@vlaanderen.be,
- bij het Agentschap Onroerend Erfgoed via info@onroerenderfgoed.be,
- de erkende onroerend-erfgoedgemeente waar het monument zich bevindt .
