Depot en publieksbemiddeling

Veel erfgoeddepots zijn al geruime tijd meer dan louter afgesloten schatkamers voor collectiestukken. Erfgoedinstellingen denken bovendien nog volop na over hoe ze hun depot meer kunnen openstellen. Voor geïnteresseerde bezoekers, voor studenten en onderzoekers of voor eigen medewerkers en specifieke erfgoedgemeenschappen. De conferentie besteedde dan ook ruim aandacht aan het thema, en wel met een volledige namiddagsessie: Opening up Storage. Depotmedewerkers en onderzoekers kwamen er getuigen over hun ideeën en plannen voor (gedeeltelijke) open collectieopslag. Daarnaast deelden ze volop (nieuwe) ervaringen met het openstellen van de depots. 

Tijdens de hele conferentie werd regelmatig gesproken over hoe de grens tussen een depot en een publiekspresentatie steeds vager wordt.

• Een sprekend voorbeeld van hoe een museumpresentatie de aanblik krijgt van een soort depotopstelling vind je in het Vitra Schaudepot (DE), waar 400 sleutelstukken uit een grote designcollectie worden gepresenteerd.
• En in het Narbo Via (FR) worden dan weer honderden Romeinse architectuurelementen op spectaculaire wijze tentoongesteld in een monumentale rekkenmuur, geïnspireerd op de organisatie van een geautomatiseerd industrieel depot. Het museum voorzag zelfs een automatische kraan die stukken achteraan het rek veilig uit de opstelling haalt voor verdere studie, restauratie of bruikleen.

Museumreserves openstellen voor het publiek vereist overigens een nieuwe aanpak, iets wat sommige instellingen treffend benoemen als het 'creëren van een nieuwe cultuur van toegankelijkheid'.

• Zo biedt het Wales National Museum (VK) de bezoeker zowel gegidste rondleidingen als een individuele ontdekkingstocht doorheen het depot.
• 5 musea uit Swindon (VK) richtten recent hun eigen Collection Hub op. Bezoekers kunnen er kennismaken met de gezamenlijk beheerde reserves. In de communicatie wordt duidelijk gemaakt dat de Collection Hub geen museum is, maar een nieuw soort culturele ruimte die bezoekers meer toegang moet verlenen tot het cultureel erfgoed. 

Een reeks uitdagingen

1. Communiceren met je publiek blijft erg belangrijk, zo bleek toch weer uit de getuigenissen van verschillende erfgoedinstellingen. Nieuwe bezoekersgroepen aanboren of nieuwe concepten ontwikkelen om bezoekers in aanraking te brengen met je collectie roept bij diezelfde bezoekers vaak nieuwe vragen op. Vandaar de toenemende aandacht om goed uit te leggen wat een collectie precies is of welke taken een museum of erfgoedinstelling heeft.
    
2. Ook het ontvangen van bezoekers in de museumreserves is niet altijd even eenvoudig. Door de dure bouwgrond in de steden moeten veel instellingen hun nieuwe depots noodgedwongen verplaatsen naar de stadsrand of zelfs de ruimere regio. Dat leidt dan weer tot langere reistijden en aanzienlijke mobiliteitsuitdagingen, zowel voor het personeel als voor de beoogde (extra) bezoekers.
    
3. Een bijzondere manier om depotruimten open te stellen, zijn de bezoeken die in de regio Umbrië (IT) worden georganiseerd voor de slachtoffers en hulpverleners van de grote aardbeving uit 2008. Het getroffen erfgoed is er samengebracht in een nooddepot in afwachting van verdere restauratie. De getroffen burgers zijn al die tijd welkom in het depot om de link met het eigen erfgoed levendig te houden en als vorm van morele steun. Een inspirerende praktijk voor wie met noodplanning in de erfgoedsector bezig is!
    
4. Gevaarlijke materialen en stoffen zetten dan weer een belangrijke rem op het eenvoudig openstellen van bepaalde erfgoedcollecties. De aanwezigheid van asbest en kankerverwekkende insecticiden of de afgifte van gevaarlijke chemicaliën of schadelijke straling brengt ernstige gezondheidsrisico's voor de mens met zich mee. Op veel plaatsen brengt men het probleem nu voor het eerst in kaart en is het nog wachten op een langetermijnvisie vooraleer de depots veilig opengesteld kunnen worden. 
    
5. Inheemse volkeren zoeken ook toegang tot de depotcollecties om objecten en menselijke resten afkomstig uit hun eigen gemeenschappen te kunnen opsporen of terug te krijgen. Dit kan leiden tot nieuwe richtlijnen voor het bezoeken en hanteren van collectiestukken (waaronder ook menselijke resten) in erfgoedinstellingen. Maar soms veroorzaakt het ook frictie tussen de principes van de preventieve conservering en de verwachtingen van de gemeenschap.

Om in de toekomst beter zicht te krijgen op al deze depotnoden en -uitdagingen en ook nieuwe initiatieven hierrond te kunnen ontwikkelen, kondigde de Working Group on Collections in Storage aan bij ICOM te zullen pleiten voor de oprichting van een International Committee on Storage. Wordt dus vervolgd.

België goed vertegenwoordigd

Talrijke collega's uit Vlaanderen, Brussel en Wallonië vonden in de herfstvakantie de weg naar Parijs. Daar is de nabijheid van de lichtstad natuurlijk niet vreemd aan. Maar bijzonder fijn om vast te stellen was dat ook de Call for Papers door veel landgenoten werd beantwoord.

We telden alles samen 4 lezingen, 1 Session Chair en 3 posters, voorzien door de collega's van erfgoedsite Ename, Erfgoedcel Denderland, Middelheimmuseum, War Heritage Institute, KIK/IRPA, Artothèque en Musée de la Photographie (Charleroi). Daarnaast telden we ook veel Belgen in de zaal voor de verschillende sessies en plenaire lezingen.

Poster

Op het congres kregen de deelnemers verder ook meer dan 30 posters voorgeschoteld. In de pauzes en na afloop van de lezingen werd de posterbeurs telkens druk bezocht. Ook FARO presenteerde een eigen poster met enkele opvallende cijfers die een algemeen beeld helpen schetsen van het depotlandschap in Vlaanderen en Brussel:

• 68 musea, 20 culturele archiefinstellingen en 9 erfgoedbibliotheken met een kwaliteitslabel van de Vlaamse overheid,
• 6 cruciale factoren en 5 belangrijke trends binnen het ontwerp, de constructie en de exploitatie van onze erfgoeddepots,
• 35 depotfiches op faro.be als belangrijk instrument voor het verzamelen en verspreiden van nuttige informatie (waaronder een ruwe inschatting van nieuwe depotruimte tussen 2009 en 2024),
• 8 depottypes die in Vlaanderen en Brussel voorkomen.

Tot slot situeerde de poster ook duidelijk het cultureel erfgoed als gemeenschapsmaterie binnen het federale België. Een uiterst handig hulpmiddel bij de contacten met internationale collega’s, zo bleek.

Het werk- en leerbezoek aan de ICOM Museum Storage conferentie in Parijs werd gefinancierd met middelen van Erasmus+, het programma van de Europese Commissie. Om de cultureel-erfgoedsector goed te kunnen ondersteunen zijn we immers altijd op zoek naar voorbeelden en methodieken m.b.t. participatie, educatie en specifieke cultureel-erfgoedpraktijken. Om dat denkproces te versterken, laten we ons graag inspireren door goede voorbeelden en boeiende gesprekspartners in het buitenland.

Foto: Larah Vidotto via Pixabay