Erfgoeddag 2022 nadert met rasse schreden. Erfgoedorganisaties, coördinatoren, vrijwilligers en FARO zetten alles op alles om er opnieuw een knaleditie van te maken. Gezien het enthousiasme (met al meer dan 1.000 geregistreerde activiteiten!) zullen we daar zeker in slagen. Maar we kijken ook graag vooruit. Want hoe blijven we als evenement succesvol én relevant? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moeten we eerst durven terugblikken. Hoe verging het Erfgoeddag de afgelopen 20 jaar? Wat kon beter? Wat moeten we zeker behouden?

In 2021 sloegen we daarom de handen in elkaar met het externe onderzoeksbureau Profacts. Samen met hen voerden we in het najaar een grondige evaluatie uit bij deelnemende organisaties en lokale/regionale coördinatoren (hierna benoemd ‘de deelnemers’). Aan de hand van een online vragenlijst en verschillende focusgroepen, werden verschillende delen van Erfgoeddag onder de loep genomen; van de motivatie van de deelnemers over de communicatie tot het financieringskader. We lichten graag de resultaten toe.

Motivatie om deel te nemen

Erfgoeddag kan rekenen op een grote tevredenheid. Niet minder dan 97% van de organisatoren en 93% van de coördinatoren wil in de toekomst (eerder) wel nog deelnemen. Meer dan 80% onder hen is dan ook (zeer) tevreden over Erfgoeddag als sensibiliseringsactie.

De meerwaarde van Erfgoeddag ligt er voor de organisatoren vooral in een ander/nieuw publiek aan te trekken en meer bekendheid te genereren op lange termijn. Coördinatoren zien vooral meerwaarde in het opzetten van (nieuwe) samenwerkingen en het in de kijker zetten van het erfgoedaanbod.

Erfgoeddag als format

Wat spontaan aan bod kwam bij de vraag naar meerwaarde is de thematische aanpak. Thema’s stimuleren erfgoedwerkers om creatief na te denken over de eigen collectie en werking. Over het flexibel toepassen van het thema in het opzetten van activiteiten, was er wat meer discussie. Voor 16% van de deelnemers kan dit deel van de selectie- en feedbackprocedure nog iets minder streng.

Met de jongste editie in het achterhoofd peilden we ook naar de rol van digitaal binnen Erfgoeddag. Maar erfgoedwerkers zijn opvallend meer fan van fysieke activiteiten: 80% van de organisatoren en 93% van de coördinatoren verkiezen activiteiten ter plaatse, met mogelijks een kleine of aanvullende rol voor digitale aspecten.

De laatste jaren experimenteren we al eens met de duurtijd van Erfgoeddag, van een weekendaanpak in 2021 tot en met een week in 2022. Maar waar zien de deelnemers nu zelf het meeste toekomst in? Wanneer we hen de verschillende mogelijkheden voorleggen, geniet de weekendaanpak toch de voorkeur (bij 40% van de organisatoren en 52% van de coördinatoren). Al blijft het momentum van een Erfgoed-dag absoluut noodzakelijk. 

De relatie tussen Erfgoeddag en Open Monumentendag is al langer onderwerp van gesprek, iets om niet te negeren dus in de evaluatie. De bevraagde deelnemers zien wel een versterkende kans in het samenwerken van de twee evenementen, zonder te expliciteren waaruit deze samenwerking dan zou moeten bestaan. Maar meerdere argumenten, zoals het beperkte onderscheid voor het grote publiek, de samenhang tussen onroerend en roerend erfgoed ook binnen de organisaties zelf en de moeilijkheid om deel te nemen aan beide evenementen op financieel en organisatorisch vlak, worden genoemd.

Rol en ondersteuning van FARO

Een deel van de inspanningen van FARO voor Erfgoeddag gaat naar communicatie. In de evaluatie hadden we dan ook aandacht voor zowel de nationale als de regionale campagnes. Beide worden als belangrijk ingeschat door de deelnemers. Maar wanneer we peilen naar de expliciete meerwaarde die ze bieden, zien we toch een iets beperktere meerwaarde voor de nationale campagne. Men geeft aan dat regionale campagnes veel impact hebben op bezoekersaantallen, een belangrijke drijfveer voor organisatoren. De nationale campagne moet vooral inzetten op algemene bekendheid en draagvlak creëren. Terwijl deze nog steeds positief wordt geëvalueerd, zien we toch enkele vraagtekens opduiken bij het bereik van deze laatste.

De deelnemers in de focusgroepen zien dan ook een taak weggelegd voor FARO om met een nationale campagne Erfgoeddag, en ook het begrip ‘erfgoed’, meer tastbaar te maken bij het grote publiek. Liefst zelfs nog met een specifieke focus op jongeren, een doelpubliek dat door de erfgoedorganisaties nog steeds moeilijk(er) wordt bereikt.

Voor verdere ondersteuning bij Erfgoeddag kunnen (de meeste) erfgoedorganisaties rekenen op een lokale en/of regionale coördinator, die dient als rechtstreeks aanspreekpunt. Vanuit FARO worden de inspiratiebrochures en de website geraadpleegd en gewaardeerd. De inspiratiesessies daarentegen hebben hun aantrekkingskracht wat verloren overheen de jaren. De deelnemers uit de focusgroepen suggereren dan ook toe te werken naar een concreet kader dat FARO kan aanbieden. Het delen van tips en tricks, een framework dat verder geconcretiseerd kan worden door de coördinatoren. Graag zien ze daarin vragen beantwoord als:

• Hoe kan je een samenwerking concreet opzetten? Wie biedt welke meerwaarde?
• Hoe kan je efficiënt campagne voeren in de regio?
• Hoe bereik je jongeren? Waar zitten jongerenorganisaties en wat houdt hen bezig?
• Wat zijn succesfactoren van vorige edities? Wat is wel of net niet voor herhaling vatbaar?

Financieringskader

Erfgoeddag is sinds jaar en dag een gratis publieksevenement. En dat gratis karakter willen de deelnemers graag behouden. Slechts 16% is bereid betalende toegang voor bezoekers toe te staan. Men vreest vooral een negatief effect te zien op bezoekersaantallen moest het event betalend worden.

Ook het leveren van een eigen financiële bijdrage door organisatoren en coördinatoren, in ruil voor ondersteuning, botst op weerstand. Momenteel wordt er namelijk al geïnvesteerd in Erfgoeddag, niet enkel in financiële middelen maar ook op het vlak van tijdsinvestering. Deze laatste wordt door 31% van de deelnemers nu reeds te hoog bevonden, in verhouding met wat het oplevert.

Nog enkele methodologische weetjes

We zouden niet kunnen rapporteren over onderzoek zonder ook enkele methodologische zaken mee te geven. Zoals eerder gemeld gingen we van start met een online vragenlijst. Die stuurden we uit naar 881 respondenten, allemaal meermalige deelnemers van de afgelopen vijf edities. Een mooie 22%, oftewel 190 onder hen vulden de volledige vragenlijst in. 

Enkele cijfers:

• 72% van hen waren deelnemende erfgoedorganisaties, 28% lokale of regionale coördinatoren.
• 24% zijn lokale besturen, 18% musea en 15% vrijwilligersverenigingen.
• De provincies West-Vlaanderen (25%), Antwerpen (23%) en Oost-Vlaanderen (21%) zijn het best vertegenwoordigd. Brussel (4%) en Vlaams-Brabant (11%) iets minder. Dit ligt in lijn met de verdeling op basis van deelname.

Vanuit de online vragenlijst vloeiden 13 deelnemers door naar de focusgroepen. Gezien de covidmaatregelen moesten ook deze online doorgaan en kostte het flink wat moeite om deelnemers te pakken te krijgen. Spijtig genoeg konden we zo maar één deelnemer uit een vrijwilligersvereniging interviewen. Desalniettemin leverden deze focusgroepen waardevolle verdiepende informatie op, zoals u hierboven al kon lezen.

De vraag die op ieders lippen brandt ...

Hoe gaat Erfgoeddag er in de toekomst dan uitzien? Eén ding is zeker: Erfgoeddag moet en zal er zijn in de toekomst! De erfgoedsector kan zo’n dag om het (lokale) erfgoed in de kijker te zetten duidelijk appreciëren en dat willen we ook zo behouden. Daarnaast moeten we misschien wel wat ‘aan de knoppen draaien’. Maar welke knoppen dan juist en in welke richting moeten ze staan?

Daar gaat FARO, samen met belangrijke stakeholders, nu mee aan de slag. Naar goede gewoonte zal het thema en de algemene aanpak voor Erfgoeddag 2023 aangekondigd worden meteen na de Erfgoeddag en Erfgoeddag-week van dit jaar. 

Daarnaast bouwen we in de komende jaren verder op deze resultaten en zien we reeds groeimogelijkheden in het bereiken van jongeren en een weekendaanpak.

Heeft u vragen over de evaluatie of de resultaten? Of wil u hierop graag reageren? Dan kan u steeds terecht bij saidja.steenhuyzen@faro.be.

Foto: geralt via Pixabay