Erfgoed voor de allerjongsten: inspiratie uit de Antwerpse musea

Buggytour ‘Speelvogels op reis’, Red Star Line Museum. Foto: FARO, Saidja Steenhuyzen

Hoe maak je erfgoed toegankelijk voor de allerjongsten (0-6 jaar)? Op 1 december organiseren het Red Star Line Museum en FARO een studiedag vol inspiratie, nieuwe ideeën, uitwisseling en praktische tips.

Samen gaan we in gesprek over thema’s als:

  • educatieve omkadering en personeelsinzet,
  • duurzame samenwerkingen met externe organisaties,
  • draagvlak creëren binnen je organisatie,
  • haalbare doelen formuleren,
  • collectiestukken inzetten, exporuimte of programmaplek vinden,
  • financiering en blijvende impact.

Schrijf je hier in. Wees er snel bij, want de plaatsen zijn beperkt.

In gesprek met Nele Van fraeyenhoven

Ter voorbereiding sprak FARO met Nele Van fraeyenhoven, freelancegids voor verschillende Antwerpse musea. 

Volgde je al eens een peutertour in Antwerpen? Dan kwam je Nele wellicht al tegen. Ze startte als gids in het MAS en het Red Star Line Museum voor de bestaande peutertours en werkt ondertussen ook voor het M HKA, waar ze samen met Sofie Gregoor (medewerker publieksbemiddeling) een eigen peutertour ontwikkelde. Een succesformule, want de peuterrondleidingen zijn altijd snel uitverkocht. Wat is het geheim achter dat succes? En hoe pak je zoiets aan?

De peutertours willen de allerkleinsten een eerste keer laten kennismaken met het museum, met kunst en met erfgoed. Tegelijkertijd geven ze hen al wat mee over hoe je je in een museum gedraagt en ervaren ouders dat ze ook met hun jongste kinderen welkom zijn. Zo'n peutertour is trouwens vaak de start van een langer traject, met een kampje voor kleuters en later een zelfstandig bezoek. 

Tijdens de peutertour kan je ouders ook begeleiden en handvatten aanreiken om te ontdekken hoe hun kind naar een museum kan kijken. Nele: “Het is dan ook heel dankbaar om te horen dat de peuters het echt leuk vinden. Dat ze een kunstwerkje thuis nog bijhouden en nog eens vastpakken. Dat ze het woord ‘museum’ hebben geleerd en al eens terugdenken aan het bezoek.”

Aandacht voor verschillende leeftijden

Nele start altijd met lezen, veel lezen – vooral didactische literatuur die zich specifiek richt op die leeftijden. Er zijn namelijk grote verschillen tussen baby’s, peuters en kleuters:

  • Baby’s willen vooral dingen voelen en aanraken, en het is dus belangrijk om daarop in te spelen.
  • Peuters kunnen al iets meer zelf doen, zoals stickers plakken, iets tekenen of kleuren.
  • Kleuters gaan dan weer meer in interactie met andere kinderen en kunnen al zelfstandiger deelnemen. 

Daarom is het belangrijk om de rondleidingen af te bakenen volgens leeftijd. Liever dus een aparte tour per leeftijdsgroep, dan te veel leeftijdsverschil binnen één groep. Nele: “Naast het inlezen, ga ik ook veel shoppen en kijk ik naar speelgoed specifiek voor die leeftijden. Ook daar leer je veel uit en ontdek je mogelijkheden voor de rondleidingen. En de rondleiding uittesten, bijvoorbeeld bij de werknemers van het museum en hun kinderen, kan ook helpen.”

Inhoudelijke link met het museum

M HKADEE, peutertour in het M HKA © FARO, Saidja Steenhuyzen

Bij het opstellen van de tour wordt altijd gezocht naar een inhoudelijke link met de lopende tentoonstellingen. Gewoon wat speelgoed voorzien dat je op eender welke plaats kan inzetten, is dus niet voldoende: de meerwaarde van het museum moet er duidelijk in terug te vinden zijn.

Daar vormt het M HKA meteen een stevige uitdaging, omdat de tentoonstellingen regelmatig wisselen. De peutertour moet dus telkens opnieuw worden uitgewerkt, al komen de gebruikte methodieken uiteraard wel altijd terug. Het gaat dan vaak om basiszaken als werken met vormen, beelden, geuren of geluid.

De rode draad verschilt per museum. In het MAS draait die rond ‘dieren’, in het Red Star Line Museum is dat 'reizen' en in het M HKA zijn het vaak beelden. Die rode draden zijn misschien nog belangrijker voor de begeleidende ouders dan voor de kinderen. De ouders moeten namelijk ook meegenomen worden in het verhaal. De tours zijn dan vooral een verbindende activiteit tussen de ouder(s) en de peuter. De gids faciliteert en moedigt de ouders aan om actief mee te doen. Van peuters kan je ook nog niet verwachten dat ze in interactie gaan met de andere kinderen; zij kijken nog vooral naar hun ouders.

Is dat wel veilig en controleerbaar?

Musea reageren in eerste instantie soms aarzelend, want wat met die grijpgrage handjes van peuters? Begrijpelijk uiteraard, want de objecten in de tentoonstelling moeten beschermd worden. En nee, niet alles mag aangeraakt worden. Daarvoor heeft Nele enkele trucjes:

Buggytour in het Red Star Line Museum © FARO, Saidja Steenhuyzen
  • Voorzie zelf een object dat de peuters mogen vasthouden, zoals een touw om samen aan vast te houden of een knuffel die overal meegaat. Zo hebben die handjes alvast iets te doen en komen ze niet in de verleiding om kunstwerken vast te nemen.
  • Voorzie vaste plekjes waar de peuters kunnen zitten of vrij kunnen bewegen. In het M HKA bijvoorbeeld ligt op elk punt van de rondleiding een dekentje, ook aan de ingang. Zo leren de peuters nog voor de start van de rondleiding dat dat 'hun' plekje is.
  • Vermijd de meest fragiele kunstwerken. Je kan nooit het hele museum tonen, en grote afstanden overbruggen lukt nog niet. Kies  zorgvuldig welke zalen je bezoekt.
  • Betrek zaalbewakers, laat hen een extra oogje in het zeil houden en indien nodig ouders aanspreken.

Voor deze doelgroep is flexibiliteit erg belangrijk. Leg de verwachtingen dan ook niet te hoog. Een peutertour is een eerste kennismaking, creëer dus een veilige omgeving voor de ouders.

  • Moet een peuter tijdens de rondleiding even naar het toilet? Geen probleem, wijs de weg en laat ze daarna gewoon terug aansluiten.
  • Zijn deelnemers te laat? Peuters zijn nog niet zo goed met stiptheid. Laat ze een beetje later aansluiten. 
  • Of te vroeg? Zorg voor een klein speelelement aan het onthaal zodat peuters rustig kunnen wennen.
  • Geef ouders de mogelijkheid om buggy's en luiertassen met daarin alle levensnoodzakelijke spullen voor een onwennige peuter mee te nemen in het museum.
  • Wil een peuter de hand van de ouder niet loslaten? Gewoon kijken en volgen is ook oké. Verplicht het kind niet om deel te nemen.

Meer info over hoe Nele te werk gaat? Die kan je vinden op haar website: https://nelevanfraeyenhoven.com/.

Foto's: © FARO - fotograaf: Saidja Steenhuyzen

saidja steenhuyzen