De zeer beknopte beschrijving hierboven kan niet los gezien worden van de ideologische strijd die de nazi’s voerden. De beeldende kunsten hadden een duidelijke functie: ze moesten de zuiverheid, voorbeeldigheid en het creatieve genie van het Herrenvolk uitdrukken. Daarom werd, in schril contrast met de geprezen esthetica van het ideaal en als tegengewicht, in 1937 in München de notoire expo Entartete Kunst getoond, letterlijk: ontaarde kunst. Daar werd gepresenteerd wat niet aan het schoonheidsideaal beantwoordde of, erger nog, als ‘gedegenereerd’ of ‘entartet’ was: zo goed als het volledige modernisme (en daarmee ook alle andere -ismes) ging op de schop.

Die ideologische strijd werd ook op andere terreinen uitgevochten. Zoals de literatuur, de film en de podiumkunsten. In Gestolen muziek. De roof van muzikaal erfgoed door de nazi’s gaat de Zweedse journalist en auteur Anders Rydell dieper in op de systematische diefstal van partituren, handschriften, bibliotheken en vooral ook muziekinstrumenten, zowel in Duitsland als in de landen die het voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette. Rydell heeft een zekere voorkeur voor ‘naziroofkunst’: na De plunderaars (over “de nazi-obsessie met kunst”) en De grote boekenroof (over “de zoektocht naar Europa's verdwenen bibliotheken”) is dit zijn derde boek over de rooftochten van de nazi’s.

In dit werk borstelt Rydell een breed tableau dat illustreert hoe nauwgezet en doortastend de nazi’s tewerk gingen. Het doel was daarbij ondubbelzinnig: de joodse invloeden op de Europese muziekgeschiedenis doen verdwijnen of ‘rechtzetten’, helemaal in lijn met de opvattingen van de chef-ideoloog van de NSDAP, Alfred Rosenberg. En hij gaat ook na waar Rosenberg de mosterd haalde, onder meer bij rabiate antisemieten zoals de Franse graaf, schrijver en diplomaat Arthur de Gobineau, auteur van het Essai sur l’inégalité des races uit 1850 en een vriend van de componist Richard Wagner. Die laatste haalde in datzelfde jaar ook stevig uit in zijn essay Das Judenthum in der Musik. Onder de vleugels van Rosenberg werd een ploeg musicologen aan het werk gezet om de muziekgeschiedenis te herschrijven.

Componisten van joodse origine (zoals Felix Mendelssohn, Giacomo Meyerbeer en Gustav Mahler) werden na 1933 gaandeweg uit de concertprogramma’s geweerd. Ook zo voor componisten uit Oost-Europa, zoals de Tsjech Antonín Dvořák en de hele Russische 19e-eeuwse school. Met name Herbert Gerigk, criticus en musicoloog, liep tijdens de oorlog het ideologische vuur uit zijn sloffen. En niet alleen vanachter zijn bureau, met de uitgave van het tijdschrift Die Musik waarin hij zijn ideeën en overtuigingen uiteenzette, maar ook door de coördinatie van de roof van muziekinstrumenten en -collecties door de Sonderstab Musik. Dat was een speciaal daartoe opgericht commando dat de opmars van de Duitse troepen in het kielzog volgde, op zoek naar muzikale kostbaarheden. Rydell omschrijft het, pijnlijk, als “de bevrijding van de instrumenten”. Vrij van de perfide invloed van degene in wiens handen ze ‘misbruikt’ werden.

Gestolen muziek is een vlot lezend boek, en biedt een boeiende introductie tot de thematiek. Rydell zorgt voor een aangenaam vertelritme, waarbij de verschillende verhalen netjes in elkaar worden geschoven. Zo wordt het nooit een monolithisch of zwaar geheel. Wie zich wil inlezen in de problematiek van de naziroof van muzikaal erfgoed, kan hiermee beginnen. Je moet er wel bijnemen dat Rydell zichzelf ook in het narratief schrijft, wat het boek een persoonlijke touch moet geven.

Toch heeft het boek ook een paar minpunten. Er is, om te beginnen, de anekdotische aanpak die de verschillende ‘hoofdrolspelers’ voor het voetlicht brengt. Dat is zowel een kracht als een zwakte, omdat – zoals eerder gezegd – dit het thema aanschouwelijk en bevattelijk maakt. Tegelijk gaat die aanpak ook enigszins voorbij aan het grotere plaatje. Je hebt er als lezer het raden naar over welk volume het precies gaat. Hoeveel instrumenten, muziekbibliotheken enz. zijn er precies gestolen? Zijn er daar bepaalde tendensen in? Waren sommige muziekinstrumenten bijvoorbeeld meer gegeerd dan andere? Hoeveel daarvan zijn ooit teruggekeerd naar de oorspronkelijke bezitters? Valt dat überhaupt nog te achterhalen? En hoe zat het met de juridische kant van de zaak?