‘Laatste woorden’ speurt naar afscheidsbrieven
Eind december werd het project Laatste woorden gelanceerd. Dat wil zoveel mogelijk afscheidsbrieven inzamelen van de 1.500 Belgische verzetsmensen die tijdens WOII werden geëxecuteerd. Ook jij kan bijdragen.
Die verzetslui verschenen voor een vuurpeloton, kwamen om het leven door ophanging of werden met een guillotine onthoofd. Bij veruit de meesten gebeurde dit op Belgisch grondgebied, zoals op de Nationale Schietbaan van Schaarbeek of in het Fort van Breendonk. Maar er waren ook heel wat executies in Duitsland. Aan de vooravond van hun executie mochten de meesten een of meerdere afscheidsbrieven schrijven. Die zijn dus letterlijk het laatste teken van leven dat de verzetsmensen aan hun geliefden konden geven.
Initiatiefnemer Dany Neudt (vzw Helden van het verzet): “De afscheidsbrieven van geëxecuteerde verzetsmensen zijn unieke en aangrijpende persoonlijke getuigenissen uit een van de meest bewogen periodes van onze geschiedenis. We doen een beroep op het ruime publiek om ze samen met hen in te zamelen, te onderzoeken en te ontsluiten.”
VUB-professor hedendaagse geschiedenis en 'Sporen van het verzet'-leerstoelhouder Nel de Mûelenaere: “Burgerwetenschap staat centraal. We willen de nabestaanden en andere geïnteresseerden zo veel mogelijk bij onze werkzaamheden betrekken. Ze kunnen als vrijwilliger niet alleen helpen bij het opsporen van de afscheidsbrieven, maar onder onze begeleiding ook in de archieven duiken. Van veel afscheidsbrieven is elk spoor momenteel bijster. Op heel wat zolders of in privéarchieven van nabestaanden moeten dus nog brieven te vinden zijn. We beschikken momenteel over een aanzienlijk corpus van afscheidsbrieven in zeer uiteenlopende vormen, dat vooral door Cegesoma verzameld werd. Ons ultieme doel is om van zoveel mogelijk afscheidsbrieven het origineel op het spoor te komen.”
Peter Van Heirseele, bekend als kunstenaar en striptekenaar Herr Seele, is een van de ambassadeurs van het erfgoedproject. Zijn grootvader Theophiel Pannecoucke (40) was actief in de verzetsgroep Geheim Leger en werd op 15 juni 1944 in de Duitse gevangenis Wolfenbüttel met de guillotine onthoofd. In zijn afscheidsbrief schrijft hij: "Teergeliefde dochter Odette en vader moeder en broeders en schoonzusters en schoonbroer. Met deze kom ik mijn laatste brief te schijven. Het leven is voor mij om 7 uur ten einde, deze avond. Spijtig dat ik moet sterven na 2 jaar afzien, maar God wil het zo. Doe veel groeten aan René en aan mijn werkmakkers."
De ingezamelde afscheidsbrieven worden gedigitaliseerd, getranscribeerd, geanalyseerd, vertaald (in het Nederlands, Frans en Engels) en voor het ruime publiek ontsloten. Dany Neudt: ‘In de loop van 2026 zal het erfgoedproject Laatste woorden uitmonden in een interactieve website, een publicatie en een rondreizende tentoonstelling. Je zal als het ware in het leven van de verzetsmensen kunnen duiken."
Het project Laatste Woorden is een project van Helden van het verzet in samenwerking met de VUB-leerstoel 'Sporen van het verzet'. Het komt tot stand met de gewaardeerde steun van een sterk partnerschap, waaronder FARO, CAVA, Liberas, Amsab-ISG, ADVN, KADOC, meemoo. De wetenschappelijke partners zijn Vrije Universiteit Brussel, Universiteit Gent en Katholieke Universiteit Leuven.
Heb je afscheidsbrieven of wil je graag aan het unieke project Laatste woorden meewerken? Surf dan naar www.laatstewoorden.be.
Afbeelding: fragment uit een brief van Julien Schillemans, die op op 30 november 1943 geëxecuteerd werd in het executieoord van Brasschaat. Hij zat bij de Verzetsgroep Gewapende Partizanen en was 37 jaar.
