“En, hoe was het in Sibiu?”

De conferentie in het straatbeeld in Sibiu © Roel Daenen - FARO

De Europese museumkoepelorganisatie NEMO hield van 10 tot 13 november haar jaarlijkse conferentie in het Roemeense Sibiu. Die had als titel Can we talk? Museums facing polarisation. We verzamelden enkele getuigenissen van Belgische deelnemers.

We berichtten hier al eerder over die conferentie, precies omdat het thema zo brandend actueel en relevant is. FARO was ook vertegenwoordigd met verschillende interventies in het programma. Maar omdat we je ook een andere blik (dan die van onszelf) willen bieden vroegen we alle Belgische deelnemers om een korte getuigenis. Zes collega’s vertellen je wat ze ervan vonden, en waarom het te overwegen valt om de volgende keer ook deel te nemen.

Tijdreizen naar de musea van de toekomst

Katia Dewulf | Belspo, Publieken & Collectie

“Een conferentie georganiseerd door de museumsector voor de museumsector is boeiend, verrijkend en zelfs noodzakelijk. Bovendien was het thema dit jaar zeer relevant; de verdeeldheid in onze huidige maatschappij lijkt almaar groter te worden. In zo'n veranderende wereld kunnen musea een belangrijke rol spelen als 'safe/brave space’ voor dialoog en engagement.

Deze NEMO-conferentie was voor mij vooral waardevol vanwege de uitwisseling van kennis, successen en lessen van verschillende projecten. Ook de uitwisseling van ideeën met collega's uit andere musea in België en daarbuiten was zeer inspirerend.

Ik stelde vast dat andere Europese musea gelijkaardige uitdagingen hebben als onze federale musea. Dat was soms confronterend, maar ook bevestigend. Ik vond vooral de keynote door Meta Knol zeer de moeite waard. Als tijdreizigers nam ze ons met nieuwe mogelijke modellen mee naar de musea van de toekomst.

Deelnemen aan deze conferentie is absoluut een aanrader. Dergelijke evenementen brengen museumprofessionals, academici, consultants en beleidsmakers samen: zeer inspirerend om musea relevant te houden. Die contacten kunnen leiden tot (inter-)nationale partnerships of nieuwe perspectieven. Ook de keuze van de locatie was origineel. De meeste deelnemers waren nog nooit in Roemenië geweest, laat staan in Sibiu. Zien we elkaar volgend jaar in het Deense Horsens, van 26 tot 28 oktober 2025?”

Musea als wise disruptors

Wouter Jaspers, coördinator PARCUM

“Als museum voor religieuze kunst en cultuur staan we voor grote uitdagingen. Want religie en het daaraan verbonden erfgoed komt langs verschillende kanten onder druk te staan. Collega’s op een internationale schaal ontmoeten helpt om oplossingen af te toetsen, nieuwe perspectieven aangeboden te krijgen en vooral om met hernieuwde adem terug naar huis te komen.

De drie dagen gaven veel stof tot nadenken. En het werd weer maar eens duidelijk hoe belangrijk de rol van musea is in deze uitdagende tijden.

Wat neem ik mee?

Musea kunnen katalysatoren zijn voor verandering. We zijn wise disruptors en hebben de tools in handen om het narratief te veranderen.
Vrijheid van meningsuiting is niet gelijk aan vrijheid van consequenties. Dialoog is belangrijk, maar dat betekent niet dat we iedereen een platform moeten geven. Het is aan musea om te focussen op het algemeen belang (common good), gebaseerd op feiten en kennis.
Samenwerking met diverse doelgroepen begint bij vertrouwen. Begeef je naar hun safe space en laat ze stap voor stap kennismaken met jouw instelling. Eenmaal in het museum kan je werk maken van brave spaces, plekken waar je uitdagingen binnenbrengt en mensen uitdaagt om uit de comfortzone te treden.
Kunnen we als musea ook sacred spaces creëren? Plekken weg van sociale media en haatspraak, waar iedereen welkom en veilig is.
Musea mogen standpunten innemen, zonder aan politieke agenda’s gebonden te zijn. Neutraliteit betekent niet passiviteit.
Musea zijn sociale plekken bij uitstek. Mensen komen er vaak met anderen op bezoek. Toch focussen we nog al te vaak op de interactie tussen het individu en het kunstwerk. Wat als we bezoekers aanmoedigen om met elkaar in gesprek te gaan rond een object, een herinnering en de betekenis ervan voor hen, de ander en verschillende gemeenschappen? Welk narratief ontstaat er dan?”

Door de echokamers het gedeelde huis zien

Isabelle Van den Broeke, diensthoofd tentoonstellingen M Leuven

Isabelle Van den Broeke © Isabelle Van den Broeke

“In de conferentie-communicatie was de grafische vormgeving van de titel ‘Can we talk?’ er één met bloedrode letters en snelle pentrekken. Duidelijk geen zachte uitnodiging, maar een dringende, vijf-voor-twaalf noodkreet – een begrijpelijke keuze met de actuele, polariserende crisissen waarbij we ons steeds verder terugtrekken in onze ‘echokamers’.

Hoewel ik de schreeuw eerst wat aandoenlijk vond, is het misschien wel die dramatische vormgeving die mij over de streep trok om helemaal naar Sibiu te trekken. De vraag hoe de programmatie in het museum maatschappelijke dialoog kan aanwakkeren, is een stille evidentie. Alleen, is die zachte, kabbelende aanpak nu nog voldoende? Is het museum wel echt die relevante plek voor positief debat en verandering?

Goed dus om de blik weer wat te verruimen met internationale ideeën die wat minder vertrouwd klinken. De conferentiebijdragen in Roemenië stelden niet teleur. Ik hoorde overtuigende pleidooien voor het museum als plek die toont dat elke tijd, elke groep en zelfs elk individu zijn waarheid of verhaal heeft gemaakt en nog steeds maakt. Het museum kan die allesbehalve neutrale verhalen, vastgelegd in beelden of kunst, zichtbaar maken. Het helpt om door de echokamers het gedeelde huis te zien.

De discussies met relatief gelijkgestemde museumcollega’s, voor de micro of tijdens de lunch, hadden een positieve ondertoon. Dezelfde vaststelling geldt zelfs voor de confronterende praktijkvoorbeelden van sprekers, waarbij het moeilijk bleek om het museum als veilige debatplek te vrijwaren.

Het is misschien wel zoals Wytske Versteeg schrijft in haar recente boek over wat ‘Waar’ is: ‘We zijn lang niet zo gepolariseerd als we zelf vaak denken. Het zijn vooral enkelingen of bepaalde onlineplatforms en belangengroepen die het ons moeilijker maken om te zien dat niet alle verhalen over het afbrokkelen van onze gedeelde werkelijkheid ook waar zijn’. Samen met heel wat Europese collega’s ben ik er weer van overtuigd: die gedeelde werkelijkheid opzoeken, dat kan in musea – in uiteenlopende formats en programmatie, al dan niet met een dramatisch vormgegeven oproep.” (Waar. Over de kunst van het (niet) weten. Querido, 2024)

Nieuwe inzichten, contacten en ervaringen

Ekin Berk Polat, Schuman Trainee bij het House of European History in Brussel

"Ik kreeg de kans om deel te nemen aan de NEMO-conferentie dankzij een NEMO-beurs voor Zuid- en Centraal-Oost-Europa. De conferentie bracht een dynamische groep deelnemers met verschillende achtergronden en perspectieven samen.

Zoals altijd vertrok ik met meer vragen dan antwoorden maar ik werd er herinnerd aan het belang van ons werk. Musea spelen een centrale rol bij het aanpakken van sociale kwesties en het overbruggen van breuklijnen in een wereld die steeds meer gepolariseerd raakt.

Europa is verre van een monoliet; de gevarieerde realiteit maakt het voor ons essentieel om te luisteren, te leren en strategieën uit te wisselen om uitdagingen zoals censuur, bezuinigingen en de opkomst van extreme ideologieën aan te pakken. En dat terwijl we blijven ijveren voor onze autonomie. Omdat ik onlangs naar België ben verhuisd, vond ik de workshop die FARO gaf erg nuttig, met waardevolle inzichten in de uitdagingen waarmee musea in zowel België als Nederland te maken hebben.

Als jonge professional vond ik het heel waardevol om ideeën te delen, te reflecteren op gezamenlijke ervaringen en te leren over het fantastische werk dat in heel Europa wordt uitgevoerd. Het bracht me nieuwe inzichten voor mijn praktijk, omdat ik geboren en getogen ben in Turkije, waar politieke polarisatie musea vaak in het middelpunt van verhitte debatten plaatst. Zoals ik schrijf in het artikel voor de NEMO-website, worden de Turkse musea steeds meer geïnstrumentaliseerd door deze verdeeldheid.

Ik moedig mijn collega's, en dan vooral jonge professionals zoals ikzelf, aan om deel te nemen aan NEMO-conferenties. Ze bieden unieke kansen om je perspectieven te verbreden, ideeën uit te wisselen en een sterk netwerk op te bouwen. Denk wel goed na over welke conferenties je wil bijwonen, want deelnemen kan best een financiële uitdaging zijn. Verdiep je in het onderwerp, dat jaarlijks verandert, en kijk ook goed waar de conferentie plaatsvindt. Als alternatief kan je steun zoeken bij je instelling. Of onderzoeken of je een beurs van NEMO kan krijgen, zoals ik.”

Ruimte voor reflectie over de rol van musea vandaag en morgen

Annelies Cosaert en Estelle De Bruyn, resp. wetenschappelijke medewerkster en verantwoordelijke van de Cel duurzaamheid, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK)

Estelle De Bruyn (l.) en Annelies Cosaert (r.) © KIK

“De jaarlijkse conferentie van NEMO is niet zomaar een professionele bijeenkomst. Het is een ruimte voor reflectie over de rol van musea vandaag en morgen. Dit jaar herinnerden de thema’s – polarisatie, sociale rechtvaardigheid, duurzaamheid – ons eraan dat musea, naast hun erfgoedfunctie, ook een vrijplaats zijn. Het zijn bolwerken van vertrouwen in een wereld die op zoek is naar houvast.

Waarom zou je deelnemen aan een NEMO-conferentie?

Om je praktijken te verrijken
Inspirerende voorbeelden, gedeeld tijdens de conferentie en via de publicaties en communicatie van NEMO, laten zien dat musea ‘agents of change’ kunnen zijn. Met als concrete ideeën: je ecologische voetafdruk meten, lokale samenwerkingen opzetten of sociale rechtvaardigheid integreren in het interne beleid.
Om samenwerking te bevorderen
Het netwerk van NEMO en haar werkgroepen, zoals die rond Sustainability and Climate Action (SAC) gecoördineerd door het KIK, kunnen een bron van energie zijn om moeilijke thema’s te integreren in de werking en het beleid. Deelnemen aan NEMO betekent gepassioneerde professionals ontmoeten, innovatieve ideeën uitwisselen en vooral beseffen dat je niet alleen staat voor de uitdagingen van de sector. Het SAC herinnert ons eraan dat grote veranderingen vaak voortkomen uit kleine, gecoördineerde acties. Of het nu gaat om de jaarlijkse workshops of de praktische publicaties op de NEMO-website, alles getuigt van de kracht van het collectief.
Om motivatie op te doen
Inspirerende Europese voorbeelden – musea in Slovenië, Estland of het Verenigd Koninkrijk – bewijzen dat innovatie mogelijk is, zelfs onder politieke druk. Deze instellingen laten zien hoe belangrijk het is om gevoelige onderwerpen zoals dekolonisatie of institutioneel racisme aan te pakken.

En nu ... actie

Wat ons het meest heeft geraakt, is dat de conferentie niet blijft steken in het benoemen van pijnpunten: ze biedt oplossingen, hulpmiddelen en perspectieven. Een sleutelboodschap die bij ons is blijven hangen: we moeten opnieuw leren 'in gesprek te gaan'. Musea moeten hun rol als bemiddelaars heroveren en zich inzetten voor maatschappelijke debatten, zelfs als dat betekent dat we moeten navigeren tussen politieke spanningen en publieke verwachtingen. Dat vereist moed, creativiteit en sterke samenwerkingen.”

Alles over deze conferentie vind je op de website van NEMO.