De belleman: levend erfgoed, ook in Vlaanderen

een belleman tijdens het Belgisch Kampioenschap 2010 te Genk

We staan er zelden bij stil hoe ingrijpend gsm, e-mail en aanverwante media ons communicatiegedrag tijdens de voorbije twintig jaar hebben veranderd. Niet altijd en overal bereikbaar willen zijn, is vandaag bijna een synoniem geworden van asociaal gedrag. Elke seconde flitsen er dan ook miljoenen tekstberichtjes en gedigitaliseerde stukken gesprek door de ether, want de homo digitalis voelt zich vandaag kennelijk ontredderd zodra hij niet met ergens iemand over ergens iets aan het communiceren is. In deze tijden van twitter, blog en sms is de belleman een anachronisme geworden. En toch bestaat hij nog, neemt zijn populariteit zelfs toe en wordt de traditie van stadsomroeper als een vorm van levend erfgoed in ere gehouden, ook in Vlaanderen.

Op 1 mei laatstleden verzamelden de Belgische bellemannen in Genk voor het Belgische kampioenschap. Dat werd gewonnen door Joris Goens, de belleman van Veurne. Zijn collega uit Ninove, Hans Van Laethem, Belgisch én Wereldkampioen in 2005, geniet straks zelfs de eer om ook buitenlandse collega’s te ontvangen op het Europees Kampioenschap Bellemannen. Dat heeft op 1 augustus plaats op de binnenkoer van brouwerij Slaghmuylder in Ninove. Het wordt georganiseerd namens de Gilde van de Bellemannen van het Europees Continent, die in 1999 opgericht werd naar het voorbeeld van de Britse Ancient and Honourable Guild of Town Criers. Datzelfde weekend, van 29 juli tot 1 augustus heeft in het Noord-Duitse plaatsje Neustadtgödens de Erste Deutsche Ausrufer Meisterschaft plaats. En einde juni had in Roeselare al het Belleman Interland Concours 2010, een onderdeel van het Nederlandse stads- en dorpsomroepersconcours, plaats. Fred Martens van de Eerste Vereniging van Stads- en Dorps-Omroepers Nederland is inmiddels naarstig op zoek naar subsidie om in 2011 het World Town Criers Championship in Nederland te organiseren.

Ook in Frankrijk maakt de traditie van de crieur publique, sinds kort weer opgang. Opmerkelijk is hier dat één van de gangmakers een fictieve belleman is, namelijk het romanpersonage Joss Le Guern uit de politieroman 'Pars vite et reviens tard' van Fred Vargas. Deze Bretoense zeekapitein vestigt zich na het uitzitten van een gevangenisstraf in Parijs en wordt er crieur van de Place Edgar Quinet. Tussen de boodschappen die hem bezorgd worden om publiek kenbaar te maken, bevinden zich anonieme aankondigingen van een reeks misdaden. Na lectuur van deze Franse bestseller uit 2001 besloot de jonge acteur Gérald Rigaud om in Lyon effectief de taak van stadsomroeper op vrijwillige basis in zijn quartier op te nemen. Tijdens de week kunnen inwoners hun aankondigingen in speciaal daarvoor in de winkels van de wijk Croix-Rousse geplaatste bussen droppen. Op zondagvoormiddag roept Rigaud ze dan – zonder belgeluid, want de Franse crieurs gebruiken vanouds tromgeroffel om aandacht en stilte te verkrijgen - uit op het marktplein. Zijn voorbeeld kreeg vervolgens ook navolging in andere steden en dorpen in Frankrijk, die vandaag dus weer een crieur publique hebben.
Kortom: de belleman is in Europa aan een trage maar gestage revival bezig. Opmerkelijk is daarbij ook dat overal in Europa de bellemannen hun aankondiging met dezelfde roep om stilte en aandacht beginnen: “Oyez, oyez, oyez!”. Men zegge het voort …

Rob Belemans
immaterieel cultureel erfgoed