Op maandag 29 april 2024 bezochten FARO en Pulse samen met een diverse groep erfgoed- en museummedewerkers het BELvue museum in hartje Brussel. We ontdekten er uit eerste hand de milieuverantwoorde visie van het museum. Het bezoek past in een reeks van praktijkbezoeken bij M Leuven in 2023 en Plantin-Moretus in 2022.

BELvue museum verwierf in 2023 het Green Key-label, een label dat internationaal wordt erkend en dat bedrijven in de toeristische sector beloont als ze extra aandacht hebben voor het milieu en hun ecologische voetafdruk verkleinen.

Tijdens het Groot Onderhoud op 30 mei focust sessie 8 Bouwen aan en voor de toekomst eveneens op het Green-Key label. Kunt u er niet bij zijn? Hou dan het verslag van het GO2024 in de gaten, dat binnenkort op deze website verschijnt.

De medewerkers van het museum toonden de deelnemers een blik achter de schermen en focusten daarbij op de thema’s die de milieuverantwoorde visie van het museum ondersteunen. BELvue ontwikkelde een sterke educatieve werking waarin sensibilisering over maatschappelijk actuele thema’s, zoals klimaatverandering en burgerschap, centraal staan. De medewerkers van BELvue gingen in verschillende workshops met de deelnemers aan de slag. In de namiddag gingen we in doorschuivende tafelgesprekken dieper in op het duurzaamheidsbeleid van de Antwerpse musea, duurzame digitalisering in de Brusselse museumsector en hoe MSK Gent aan een duurzaam museum bouwt.

Jordy Bessemer (educatief medewerker BELvue) lichtte het doorgedreven duurzaamheidsbeleid van het museum toe. Wat betekent het Green Key-label voor de verschillende aspecten van de museumwerking? Welke impact heeft het label op de interne én externe werking? An Lavens, directeur van BELvue, ging later nog in op concrete vragen vanuit het publiek.

Musea voor maatschappelijke verandering

Het BELvue museum stelt zich de vraag hoe musea kunnen dienen als katalysatoren voor positieve maatschappelijke veranderingen. Het gebouw is een stille getuige van talloze maatschappelijke veranderingen: van luxehote over prinselijke residentie tot museum. Opmerkelijk is dat veel van de historische integriteit bewaard is gebleven, met voornamelijk veranderingen aan het interieur om aan de nieuwe noden te kunnen voldoen.

Het exterieur van het gebouw is grotendeels beschermd, waardoor het moeilijk is om grote ingrepen te doen. Een uitzondering daarop is het atrium, dat dateert van de jaren 1990 en waar de deelnemers tijdens dit werkbezoek werden ontvangen. De toenemende urgentie van de klimaatcrisis heeft ook bij overheidsinstanties tot een grotere flexibiliteit geleid en bracht het inzicht dat ook dit soort gebouwen de 21e eeuw moet worden binnengeloodst. Samen met de dienst Monumenten en Landschappen gaat BELvue de uitdaging aan om elk aspect van het gebouw aan te pakken en een uitgebreide en duurzame renovatie op te starten.

“Musea staan op de drempel van verandering, niet enkel als hoeders van het verleden maar ook als pioniers van de toekomst.”  - An Lavens (BELvue)

An Lavens peilde op de laatste NEMO-conferentie in Lahti (Finland) bij de deelnemers naar de betekenis van duurzaamheid in musea. De respons onthulde een gezamenlijke drijfveer voor verandering en innovatie: “Musea staan op de drempel van verandering, niet enkel als hoeders van het verleden maar ook als pioniers van de toekomst.” Het toont volgens An aan dat we moediger moeten zijn en actie moeten ondernemen. “We hebben een collectieve missie: musea moeten duurzaamheidsdoelstellingen vaststellen die als inspiratie kunnen dienen. Het benadrukt de kracht van samenwerking, de noodzaak van nieuwe denkwijzen en de verantwoordelijkheid die wij dragen in elk aspect van ons werk.”

Het gaat er niet om de standaard te volgen, maar om hem te zetten. Daarom moeten musea zich de vraag stellen of ze effectief genoeg doen, en of ze de grenzen van het mogelijke kunnen verleggen. Zo nemen veel musea nu al concrete stappen: duurzaam tentoonstellingsmateriaal, correct afvalbeheer, energie-efficiënte maatregelen, enzovoort. Het stapje verder kan dan zijn: transformatie van een groendak voor isolatie en een leefgebied voor stedelijke fauna, cafetaria’s met enkel nog lokale en ethische producten, het delen van lege ruimtes buiten de openingsuren, enzovoort.

De voorbije twee decennia legde de museumsector al een hele weg af: van toegankelijkheid over diversiteit en − sterk aangedreven door de pandemie − een grotere nadruk op digitalisering. De toename van virtuele ervaringen en de afhankelijkheid van digitale hulpmiddelen hebben een steeds groter wordende ecologische voetafdruk, van energieverbruik door datacenters tot elektronisch afval door verouderde apparatuur. “Hoe (h)erkennen we de impact van die digitale praktijken en kiezen we voor groenere technologieën, energie-efficiënte serverinfrastructuur en duurzame digitale toegankelijkheid?” In de namiddag zou Mathilde Oechsner dieper ingaan op de digitale uitdagingen.

Continu leerproces

“Het formuleren van missieverklaringen en het behalen van certificeringen zijn een start, maar echte verandering komt tot stand door de onvoorwaardelijke inzet van een team en de actieve samenwerking met dienstverleners en partners.” BELvue zet sterk in op een verschuiving van de collectieve mindset en hanteert een alomvattende benadering van duurzaamheid: bij elke aankoop, tentoonstelling en activiteit wordt de ecologische impact in rekening gebracht. “Duurzaamheid in de operationele praktijk is een continu leerproces dat kritisch denken vereist.” 

BELvue is meer dan een museum, het is ook een educatief centrum dat zich inzet voor onder andere klimaatbewustzijn. Via workshops en interactieve tentoonstellingen worden bezoekers, vooral jongeren, geïnformeerd en geïnspireerd om kleine maar betekenisvolle actie(s) te ondernemen. De kracht van dialoog staat centraal om polarisatie te overstijgen en begrip voor elkaar op te kunnen brengen om gezamenlijk de klimaatcrisis aan te pakken. Die dialoog gaat ook in twee richtingen en verrijkt omgekeerd ook de medewerkers van het museum.

An Lavens geeft toe dat het BELvue als project van de Koning Boudewijnstichting en dus als privémuseum het voordeel geniet snel te kunnen schakelen: getuige daarvan de ingrijpende klimaatbewuste renovatie die het museum plant, met een heel zichtbare structuur als statement voor de bezoekers en de buitenwereld. Bij die prijswinnende renovatie behoudt het museum zijn authentieke karakter en rijke geschiedenis.

Workshops

Daarna was het tijd voor actie en proefden de deelnemers van de workshops die de educatieve dienst ontwikkelde. Alle educatieve initiatieven van het museum staan onder toezicht van een pedagogisch comité, aangevuld met experten. De vaste educatieve medewerkers van het museum geven diverse workshops onder de noemer ‘Burgerschap en democratie’, gelinkt aan de thema’s van de tentoonstellingen in het museum en dus telkens brandend actueel en maatschappelijk relevant.

Jordy Bessemers vertelde meer over de spellen BELville en Klimaatburgers. BELville is een rollenspel voor leerlingen van het secundair onderwijs waarin ze leren om belangrijke thema’s zoals klimaat, financiering en welzijn aan elkaar te koppelen. Daarbij is er ook aandacht voor duurzamere productontwikkeling. Klimaatburgers is een workshop waarin een reeks kaarten met vragen uitnodigen tot dialoog om zo draagvlak en toenadering tot elkaar te stimuleren.

Aurélie Cerf (educatief medewerker BELvue) nam ons mee op Expeditie Inclusief, een workshop voor kinderen tussen 6 en 10 jaar die in deze expeditie spelenderwijs de klimaatproblematiek beter leren kennen.