Op vrijdag 29 mei 2020 organiseert Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland de conferentie Immaterieel erfgoed als toeristische bestemming. De dag wordt georganiseerd in samenwerking met Erfgoed Gelderland en met toerismedocenten en -onderzoekers van hogescholen en universiteiten in Nederland. Ook het tijdschrift Volkskunde verleent zijn medewerking.

Voorstellen voor bijdragen in Volkskunde zijn van harte welkom, net als bijdragen die zich ook lenen voor een presentatie op de conferentie.

Erfgoedtoerisme is tegenwoordig een veel bediscussieerd onderwerp. Omwille van zijn verleden en cultureel erfgoed wordt weleens beweerd dat de toekomst van Europa in het toerisme ligt. Anderen wijzen op het risico van ‘overtoerisme’, waardoor Europa aan zijn eigen succes ten onder zou kunnen gaan. Steden als Venetië, Barcelona en Amsterdam luiden de noodklok omdat ze overspoeld worden door toeristenstromen die nauwelijks nog te managen zijn.

Potentieel van immaterieel-erfgoedtoerisme

Sinds het 2003 UNESCO verdrag inzake de bescherming van het immaterieel erfgoed, is er een toenemende aandacht voor het potentieel van immaterieel-erfgoedtoerisme. Immaterieel erfgoed zou zich kunnen ontwikkelen als een interessante nichemarkt en afleider voor de almaar uitdijende stroom van toeristen.

De kracht van immaterieel erfgoed wordt vaak gezocht in zijn belevingswaarde. Bij immaterieel erfgoed gaat het immers om ‘levend’ erfgoed. Bovendien willen toeristen graag de 'couleur locale’ beleven van de streek die zij bezoeken. Er is een sterk gevoel dat ook de immaterieel-erfgoedgemeenschappen zelf ervan kunnen profiteren en dat ook zij er hun voordeel mee kunnen doen in het borgen van hun erfgoed. Immaterieel erfgoed is daarmee een vorm van duurzaam toerisme.

Immaterieel erfgoed wordt overigens zeker niet alleen in de traditionele volkscultuur aangetroffen, in de ambachten of in traditionele feesten. Een drukbezochte winkelstraat als de West-Kruiskade in Rotterdam ontleent haar aantrekkingskracht voor een belangrijk deel aan de rijke diversiteit aan diverse immateriële erfgoeduitingen. De ondernemers, met zelf uiteenlopende etnische achtergronden, zetten zich in voor de organisatie van feesten als het Chinees Drakenfeest, die zijn uitgegroeid tot toeristische attracties. Iets dergelijks geldt ook voor de Amsterdam Pride, de jaarlijks terugkerende kleurrijke optocht door de Amsterdamse grachten, dat allang geen feestje meer is voor slechts een beperkte doelgroep.

Gevaren van erfgoedtoerisme

Maar ook immaterieel erfgoed is niet immuun voor de schaduwzijden die toerisme kan opleveren. Net voor kleinschalig toerisme kan een overmacht aan toeristen de ‘authentieke’ waarde van het erfgoed aantasten. ‘Authenticiteit’ is in de ‘eye of the beholder’ slechts de beleving die erachter zit, is niet zonder betekenis voor alle betrokkenen en is daarom interessant om te onderzoeken. Immaterieel erfgoedgemeenschappen zien de potentie van toerisme, maar willen tegelijk geen 'tweede Amsterdam’ worden.

Vragen die spelen bij het ontsluiten van immaterieel erfgoed voor toeristen zijn: wat zijn aantrekkelijke manieren om immaterieel erfgoed in de markt te zetten? Maar ook: hoe kan immaterieel-erfgoedtoerisme een aantrekkelijke nichemarkt worden en hoe kunnen de beheerders tegelijk ook de oorspronkelijke waarden van het erfgoed behouden? Is er, met andere woorden, een spanningsveld tussen commercialisering en het verlangen naar authenticiteit dat leeft bij zowel immaterieel erfgoedgemeenschappen als bij toeristen?

Abstracts indienen

Volkskunde zoekt naar aantrekkelijke casestudies die kunnen bijdragen aan meer reflectie op bovengenoemde spanningsvelden en/of meer licht werpen op hoe betrokken partijen zich positioneren. Ook voorstellen die zich kunnen lenen tot een presentatie op de conferentie in 2020 of voorstellen die zich richten op een van beiden zijn welkom. Zowel theoretische als praktijkgerichte bijdragen zijn welkom, ook als het gaat om praktische toepassingen zoals culturele routes, augmented reality en apps ter ontsluiting van het erfgoed. Ook studenten worden van harte uitgenodigd hun voorstellen in te dienen.

• U kunt uw abstract dat tussen de 200 en 500 woorden telt tot 1 december 2019 inleveren bij redactie@volkskunde.be.
• Meer informatie over de conferentie krijgt u bij Albert van der Zeijden via a.vanderzeijden@immaterieelerfgoed.nl.

Foto: Aiki Dude, CC BY 2.0