Bent u vrij van vooroordelen? Laat u verrassen en doe de test

Wetenschappers van Harvard University ontwikkelden ongeveer tien jaar geleden de Implicit Association Tests (IAT), die persoonlijke vooroordelen over ras, huidskleur, gewicht, seksualiteit, geslacht enz. leren herkennen. Via deze link kunt u een demotest invullen (neem best de Nederlandse versie) en krijgt u na afloop meteen een analyse in verband met uw voorkeur.

Wat betekent meerstemmigheid?

Meerstemmigheid, of multiperspectiviteit, betekent dat in alle aspecten van de werking van een (erfgoed)organisatie aandacht is voor verschillende perspectieven, en dat die ook toegepast worden. Er kan aandacht zijn voor perspectieven en machtsverhoudingen in verband met bijvoorbeeld gender, leeftijd, huidskleur, socio-economische context, enzovoort. De uitdaging daarbij is om een werking te ontwikkelen die inclusief is.

Een meerstemmige aanpak heeft aandacht voor verschillende invalshoeken, noden en behoeften van belanghebbenden en zorgt ervoor dat mensen worden aangesproken op hun complexe identiteit. Die is breder dan één deelfacet en overstijgt de stereotiepen. Een meerstemmige aanpak betekent ook een ethische aanpak. Is men zich bewust van onbewuste vooroordelen? Is het taalgebruik mogelijk kwetsend? Krijgen alle talenten gelijke kansen? En worden verdrongen/vergeten/beladen geschiedenissen besproken?

Wat is intersectioneel denken?

Die verwevenheid van categorieën vraagt complexere analyses en oplossingen voor problemen die daarmee gepaard gaan. Intersectionaliteit is een benadering die de samenloop van discriminatiegronden en de dynamiek die daaruit vloeit zichtbaar maakt. Dit perspectief helpt volledigere oplossingen formuleren die rekening houden met de verschillende aspecten die onze posities bepalen. Het is een andere manier van kijken naar de realiteit dan we van daag doorgaans gewend zijn." (p. 4)

Welke sleutels zijn er voor een meerstemmige aanpak?

Een meerstemmige aanpak komt bij voorkeur terug in de verschillende aspecten van een erfgoedwerking. Een inclusieve benadering waarbij alle facetten worden meegenomen, is de meest logische. U kunt uw deur niet voor iedereen openzetten als er binnen in huis geen gastvrije ontmoetingen mogelijk zijn. Dat begint al bij de visie en missie, en is even relevant bij andere onderdelen, zoals de keuzes die u maakt bij het verzamelbeleid, in de tewerkstelling en de vrijwilligerswerking, de publiekswerking, in het taalgebruik, de samenwerking met partners enzovoort.

Wat kunt u zelf aanpakken?

• Bewust worden van de eigen referentiekaders
  Meerstemmigheid begint bij een bewust beleid omtrent gelijke toegang tot alle aspecten. Vaak blijkt al snel dat onderbewuste denkpatronen toch een rol spelen. Via sociale en culturele achtergronden en persoonlijke ervaringen hebben mensen doorgaans positieve en negatieve stereotypes en vooroordelen in verband met geslacht, huidskleur, fysieke en mentale capaciteiten, enzovoort. Hoewel die denkpatronen en vooroordelen op het eerste gezicht onschuldig lijken, dragen ze wel een mogelijkheid tot discriminatie in zich. Men is zich niet bewust van het systeem dat de ene groep bevoordeelt en de andere groep benadeelt. Deze vooroordelen blijven echter niet zo onschuldig maar monden vaak uit in discriminatie en racisme. Dat betekent niet dat men noodzakelijk als ‘racist’ bestempeld wordt, wel dat er microkwetsuren ontstaan bij personen die in een minderwaardige positie worden geduwd. Op lange termijn ervaren ze de ongelijkheid ervaren en de impact daarvan. U beter bewust worden van de eigen referentiekaders is dus een eerste stap.
• Onderzoek de structuur van de organisatie
  Hebt u invloed op het tewerkstellingsbeleid? Welke talenten vallen er misschien uit de boot omwille van vooroordelen? Kunt u diversiteit in uw vrijwilligersploeg tot stand brengen?
• Wees aandachtig voor kwetsende taal en gebruikte narratieven
  Ook het taalgebruik in zaalteksten, brochures en objectbeschrijvingen kan kwetsend zijn. Woorden die enkele decennia en eeuwen geleden problematisch waren voor bepaalde groepen, zijn dat vandaag niet meer. Ook in het verleden droegen ze vaak een negatieve connotatie in zich. Woorden zoals ‘neger’, ‘dwerg’, ‘slaaf’ of ‘zigeuner’ worden niet meer gebruikt. Er zijn alternatieven zoals ‘persoon van kleur’, ‘persoon van kleine lengte’, ‘tot slaaf gemaakte’ of ‘woonwagenbewoner’.

Enkele tips uit Woorden doen ertoe, een publicatie over niet-kwetsend taalgebruik:

• Gebruik bij voorkeur termen die gemeenschappen en groepen zelf gebruiken en respectvol vinden.
• Veralgemeen niet. Gebruik geen algemene woorden maar benoem de specifieke landen, talen en culturen. Wees zo specifiek mogelijk over tijd, plaats en intentie als u over tradities of over objecten spreekt.
• Wees u bewust van de context waarin u woorden gebruikt. Een kwetsend woord? Verwijs naar de historische of beschrijvende context. Het gebruik van termen zegt iets over de tijdsgeest, en dat die kan  veranderen door de tijd.

Breng participatie naar het volgende niveau, ook wat betreft (re)presentatie
Voorziet uw instelling voldoende openheid en flexibiliteit om samenwerking toe te laten die verder gaat dan het louter openzetten van de deuren? Met wie uit uw omgeving werkt u samen? Wat kan er aangepakt worden in deze samenwerking: de keuze van de tentoon te stellen werken, de scenografie, het narratief van de expo in tekst en rondleidingen? Behoren ook lastige en ‘vergeten’ geschiedenissen tot de agenda?

Meer weten? Hier een lijst met tips!

Meer lezen

• Handleiding Intersectioneel denken, ELLA vzw, kenniscentrum gender en identiteit.
• Gloria Wekker, Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras. Amsterdam, AUP, 2018.
• Naima Charkaoui, Racisme. Over wonden en veerkracht. Berchem, EPO, 2019.
• Het project ‘Meerstemmig erfgoed’ publiceerde in 2018 een inspiratiegids over multiperspectiviteit in erfgoededucatie. Vijf erfgoedinstellingen (Gallo-Romeins Museum Tongeren, Museum DE MINDERE Sint-Truiden, Abdijsite Herkenrode Hasselt, Mijnmuseum Beringen en Openluchtmuseum Bokrijk), twee erfgoedcellen (Erfgoed Haspengouw, Erfgoedcel Mijn-Erfgoed) en twee lerarenopleidingen secundair onderwijs (Hogeschool PXL Education in Hasselt, Antwerp School of Education, Universiteit Antwerpen) ontwikkelden samen educatieve pakketten waarbij multiperspectiviteit in de collectie werd toegepast. Het resultaat ervan leest u in de inspiratiegids. Bij het project werd ook een matrix ontwikkeld, een tool die instellingen met een publiekswerking de kans geeft zichzelf te scoren. Deze matrix bekijkt u ook in de inspiratiegids.
• Participatieladder in faro | tijdschrift over cultureel erfgoed. De ladder toont verschillende niveaus. Hoe hoger u op de ladder komt, hoe meer besluitvorming u uit handen geeft.
• Het Nationaal Museum van Wereldculturen lanceerde in 2018 het boekje Woorden doen ertoe dat enkele gevoelige en discriminerende woorden in kaart bracht en alternatieven voorstelde.
• Een bijzonder en erg actueel thema gaat over de teruggave van objecten die tijdens beladen periodes zoals de kolonisatie werden ontvreemd. Vandaag klinkt de vraag tot samenwerking steeds luider. Standpunten van Bamko-Cran - een organisatie die strijdt tegen racisme en voor interculturele relaties - in verband met de teruggave van objecten vindt u op hun website. Een filmpje van een toespraak van de voorzitster Mireille-Tsheusi Robert in het Parlement van de Franstalige Brusselaars van 16/10/2018 vindt u op Youtube. Ook FARO volgt van dichtbij de discussies en blogt regelmatig over dit onderwerp op de FARO-website.
• Job@uBuntu wil het talent van Afro-descendenten meer kansen geven. Via het stimuleren van de tewerkstelling van Afro-descendenten willen ze structurele veranderingen teweegbrengen door onder meer een netwerk van werkgevers en organisatie die omtrent discriminatie en racisme werken.
• Het derde nummer van 2019 van faro | tijdschrift over cultureel erfgoed is gewijd aan meerstemmigheid en conflict. Lees de artikels vanaf oktober 2019 op faro.be/tijdschrift.
• Via de website www.meerstemmigheid.nl krijgt u meer informatie over museale meerstemmigheid.

Meer kijken

• Sunny Bergman, Wit is ook een kleur, VPRO, 2017. In deze documentaire wil maakster Sunny Bergman weten waarom veel witte mensen zich verongelijkt voelen als het over racisme en witte privileges gaat.
• Sunny Bergman, Zwart als Roet, VPRO, 2014. Bergman onderzoekt in deze documentaire de (onbewuste) vooroordelen over huidskleur. Aanleiding zijn de oplopende emoties over het zwartepietendebat.

Deze blog maakt deel uit van het e-dossier 'Verkenner | Groeien in uw nieuwe erfgoedjob', dat u hier in zijn geheel kan raadplegen.

Foto: (c) FARO