In de geglobaliseerde wereld van vandaag zijn ook erfgoedobjecten bij uitstek onderhevig aan de internationale context. Bovendien gonst het in verschillende Europese landen, ook België, al langer van stemmen die aandacht vragen voor relaties met source communities. In zeldzame gevallen leidt dit tot repatriatie van een of meerdere objecten. In nog andere gevallen wordt er om restitutie gevraagd.

Verschillende instellingen, waaronder het Nederlandse Rijksmuseum, zijn daarom begonnen met onderzoek naar de herkomst van verscheidene collectiestukken. In september 2017 kondigde het Rijksmuseum aan dat het tien objecten uit de koloniale collectie zou onderzoeken om de herkomst na te gaan en om vast te stellen of de stukken rechtmatig werden verworven. Voormalige koloniën van Europese landen eisen steeds vaker kunstschatten terug die ooit uit hun land werden geroofd. De oplossing is niet eenvoudig te herleiden tot bijhouden of teruggeven, met een moeilijke verhouding en discussies tot gevolg.

Verklaring van Ouagadougou

Deze relaties met belanghebbenden uit source communities stellen bewaarinstellingen voor de uitdaging hoe ze hier (beleidsmatig) op willen en kunnen inspelen. In Frankrijk bond president Macron de kat bel aan door de zogenaamde Verklaring van Ouagadougou. Op 28 november 2017 sprak Macron zich voor een publiek van 800 studenten in Ouagadougou (Burkina Faso) uit voor een radicale verandering in de culturele relaties met het zuiden. Collectiestukken in Franse musea, maar ook elders, zouden moeten gerestitueerd worden naar landen in Afrika:

“Le patrimoine africain doit être mis en valeur à Paris mais aussi à Dakar, à Lagos, à Cotonou. Ce sera une de mes priorités. Je veux que d’ici à cinq ans les conditions soient réunies pour des restitutions temporaires ou définitives du patrimoine africain en Afrique. Je ne peux pas accepter qu’une large part du patrimoine culturel de plusieurs pays africains soit en France. Il y a des explications historiques à cela mais il n’y a pas de justification valable,durable et inconditionnelle."

Bekijk de speech van president Macron hier.

Vanuit het Musée du Quai Branly kwam al snel een reactie. Stéphane Martin, voorzitter van het museum, zei in de media: “There is a real problem which is specific to Africa. Cultural heritage has disappeared from the continent. In the African art exhibitions we have held since opening in 2006, not a single work was lent by an African museum. We ought to do something to repair that."

Ook in het zuiden bleef het niet stil. Op de website van Modern Ghana verscheen een opiniestuk van Dr. Kwame Opoku waarin hij Europese landen zoals Oostenrijk, België, Groot-Brittannië, Denemarken, Frankrijk enz. oproept om in te gaan op vragen tot restitutie.

In Duitsland publiceerden als een gevolg van de Verklaring van Ouagadougou verschillende burgerinitiatieven en persoonlijkheden een open brief aan bondskanselier Angela Merkel waarin ze haar uitnodigen tot een officieel standpunt in verband met de speech van Macron.

Call for papers: dekolonisatie en restitutie

Binnen deze context lanceert het tijdschrift Volkskunde een call voor artikels over ‘dekolonisatie en restitutie’, bedoeld voor een themanummer dat zal verschijnen in 2019 onder gastredactie van Kathleen M. Adams, Jos van Beurden, Hugo DeBlock en Paul Catteeuw.

Gezien

• de veranderende verhoudingen in de global village (veranderende aard van ongelijkheid; migratie; vluchtelingen; nieuwe ethische inzichten);
• de actuele algemene discussies over dekolonisatie en slavernij en de meer specifieke discussie binnen de museumwereld in Scandinavië, Duitsland, Frankrijk, België, Nederland en andere landen over betwiste koloniale voorwerpen en de inzichten over de herkomst van objecten, die zonder instemming van of vergoeding aan de toenmalige bezitters in de koloniale periode naar Europa kwamen;
• de discussie in de voormalige koloniën, bronlanden en brongemeenschappen, waaronder Congo, Indonesië, Marokko, China, Ethiopië, Benin ...;
• de uiteenlopende benaderingen van dekolonisatie van musea, variërend van cocuratorschap, digitale repatriëring, 3D-kopieën van artefacten en videopresentaties tot volledige repatriëring;
• de complexe ethische en juridische aspecten van restitutie;
• de rol van culturele makelaars als bemiddelaars die interculturele contacten mogelijk maken;

is een discussie over de toekomst van die objecten, over de dekolonisatie van koloniale collecties, absoluut gewenst.

De redactie is op zoek naar algemene bijdragen en casestudies, over verschillende aspecten, waaronder de voor- en nadelen van de dekolonisatie van koloniale collecties, die tonen hoe collecties ooit werden verworven en hoe collectiebeherende musea en instituten met dit probleem omgaan.

Praktisch

• abstracts van maximaal 300 woorden sturen naar redactie@volkskunde.be voor 1 oktober 2018;
• artikels sturen aan redactie@volkskunde.be voor 1 maart 2019;
• wetenschappelijke artikels (max. 8.000 woorden, inclusief noten; blind peer review), essays of casestudy’s (max. 7.000 woorden, inclusief noten) en recensies;
• redactionele richtlijnen: www.volkskunde.be;
• verschijningsdatum: december 2019.

Call for papers: decolonisation and restitution

Volkskunde will publish a new special issue in 2019: Decolonisation and restitution. Editorial board: Kathleen M. Adams, Jos van Beurden, Hugo DeBlock and Paul Catteeuw.

Considering

• the changing relationships in the global village (shifting inequalities; migration; refugees; new ethical insights);
• the current general discussions about decolonization and slavery and more specific discussions within the museum world in Scandinavia, Germany, France, the UK, Belgium, the Netherlands and other nations about disputed colonial objects as well as insights into the objects’ origins (which were shipped to Europe without the consent of, or compensation for, the former owners during the colonial period);
• the discussions in former colonies, source countries and source communities, including  Congo, Indonesia, Morocco, China, Ethiopia, Benin, …;
• the varied approaches to decolonizing museums, ranging from co-curatorship, digital repatriation, video presentations and 3D copying of artefacts to full repatriation;
• the complex ethical and legal issues involved in restitution;
• the role of cultural brokers as mediators facilitating intercultural contacts;

we propose a discussion about the future of these objects and about the decolonization of collections.

The editors are seeking general contributions and case studies, addressing different aspects (including the pros and cons) of the decolonization of colonial collections, showing how collections were once acquired and how collecting institutes and museums are dealing with this issue at present.

 Practicalities:

• send abstracts (300 words maximum) to redactie@volkskunde.be before 1 October 2018;
• send articles to redactie@volkskunde.be before 1 March 2019;
• academic articles (maximum 8000 words, footnotes included; blind peer review), essays or case studies (maximum 7000 words, footnotes included) and reviews;
• guidelines: www.volkskunde.be;
• publication date: December 2019.

Foto: Jean-Pierre Dalbéra