Erfgoedorganisaties als artistieke speelplekken voor de podiumkunsten

Viool, CC0 via Pixabay

Welke relatie hebben erfgoedorganisaties met de podiumkunsten? Wordt er bijvoorbeeld ook theater of muziek gespeeld? En wat als we muziek of theater maken binnenhalen in een (cultureel-)erfgoedcontext? Welk spel van wederzijdse beïnvloeding levert ons dat op?

De kunsten hebben uiteraard hun plek veroverd in het cultureel erfgoed. Beeldende kunst hoort er nu eenmaal bij. Erfgoedhuizen bieden trouwens al langer een podium aan theatrale of muzikale performances. Heel vaak zijn ook immateriële erfgoedgebruiken muzikaal van aard, of evoceren ze op dramatische wijze een historische gebeurtenis.

In dit artikel zoomen we in op enkele kruisbestuivingen tussen cultureel erfgoed en de podiumkunsten.

Een theatervoorstelling voor Rubens

Zelfportret van Rubens, Collectie Rubenshuis, © KIK-IRPA, Brussel

Voor zijn feestelijke heropening nodigde het Rubenshuis theatermaker Pleun van Engelen uit om een voorstelling te maken over Peter Paul Rubens. Rubens stond bekend als een artistieke duizendpoot, sprak zeven talen en had een sterrenstatus. Maar wat schuilt er onder die buitenlaag? Wat verschijnt er als we Rubens, die naakt schilderde als geen ander, zelf ontbloten?

Met fluweelzachte penseelstreken en af en toe een grove borstel schetst Pleun een portret van een man die de intensiteit van het leven onnavolgbaar in de verf wist te zetten. Op vraag van het Rubenshuis maakte ze een stuk over de veel ‘jongere’ Rubens. Buiten de comfortzone, maar wel in het Rubenshuis zelf en als artist in residence. Kers op de taart: een opvoering op het domein van de kunstschilder.

Theater en muziek tijdens het Ensorjaar

Les Masques et la Mort, James Ensor, collectie Mu.ZEE

2024 is een feestjaar voor James Ensor. Dat mag duidelijk blijken uit de vele activiteiten in onder andere Oostende en Antwerpen. Theater Stap neemt in het KMSKA de toeschouwer mee in een meeslepend Ensorverhaal. In zijn voorstellingen plaatst Theater Stap mensen met een mentale beperking centraal.

Met de stillevens van Ensor als inspiratiebron, componeerden de muzikanten van de Oostendse sociaal-artisitieke praktijk kleinVerhaal en het HERMESensemble samen muziek. Dat mondde uit in de Ensoriades voor de expo Rose Rose Rose à mes yeux in Mu.ZEE. De liedjes en soundscapes waren te beluisteren bij de werken. Live opvoeringen zijn al achter de rug maar u kan de Ensoriades nog steeds beluisteren via deze link.

Theater over Congolees erfgoed in de MAS-collectie

Krachtbeeld (nkishi) van chef Nkolomonyi, Songye volk. Collectie MAS, Antwerpen (AE.1940.0001.0047), Foto: Michel Wutys en Bart Huysmans

Het MAS bewaart cultureel en historisch gevoelig Congolees erfgoed dat in een koloniale context eigendom werd van de Stad Antwerpen. Een tweejarig project zet in op herkomstonderzoek van de collectie.

Via de Congolese partner WAZA kregen de resultaten ook een artistieke interpretatie in de vorm van het toneelstuk Nkishi a Nkolomonyi gewijd aan het Songye-krachtbeeld van chef Nkolomonyi. In deze video-opname vertelt Patrick Mudekereza aan Baudouin Mena Sebu over het belang van het onderzoek en over de artistieke keuzes en feedback van deelnemers.

Taterwater en jeneverpoëzie

Hoe kan het vakmanschap van jenever zijn weg vinden naar de theaterwereld? Het Jenevermuseum en De Wenkbrauwerij sloegen de handen in mekaar met Taterwater, een mobiele theatervoorstelling over jeneverstokerijen. Voor Taterwater bezocht Ief van De Wenkbrauwerij jeneverstokerijen, dook hij in archieven en bibliotheken en sprak hij met verschillende (voormalige) jeneverstokers en (ex-)werknemers van stokerijen. Het resultaat van deze zoektocht en vele gesprekken: zijn eigen creatieve kijk op de tumultueuze jenevergeschiedenis. Vervolgens inspireerde Ief met zijn wonderlijke verhalen de studenten van de masteropleiding scenografie van de Faculteit Architectuur en Kunst van de UHasselt. De studenten werkten concepten uit om die jeneververhalen in een speelse theaterscenografie te kunnen brengen. Die concepten werden dan weer door Ief aangegrepen om finaal een mobiele theatervoorstelling tot in de puntjes uit te werken. De voorstelling kan gespeeld op de meeste binnen- en buitenlocaties. 

Het Jenevermuseum vond ook poëtische inspiratie in een samenwerking met Marcel Vanthilt in 'Straks gaat het jenever sneeuwen'. Vanthilt brengt zijn favoriete jenever- en anti-jenevergedichten, begeleid door klankkunstenaars. Gedichten ontleende hij bij dichters zoals Bernlef, Komrij, Nolens, Vestdijk en Van Vliet maar hij brengt evenzeer luchtige light verse, limericks en andere karamellen-jenever-verzen.

Dansen voor kunst

Hoe geven acht dansers de natuur een stem? De natuur is bij uitstek de plaats om tot rust te komen, maar wat geven we haar in ruil terug? De performers van de voorstelling Nomadics verbeelden hoe de natuur naar de mens terugkijkt en zijn voetstappen ondergaat. Ze belichamen hoe ze haar plaats claimt en terugbijt. Maar hoe uit zich dat dan in een museum? Speciaal voor het KMSKA maakt Voetvolk een vertaling van Nomadics voor de museale ruimte, en brengt het de natuur in relatie tot de beeldende kunst uit het museum.

Volledig gebaseerd op het leven en oeuvre van Ensor, kondigde Junior Ballet Antwerp de balletproductie JAMES van choreograaf Mauro de Candia aan als een ‘ballet tableau’ in veertien episodes en een epiloog. Daarin wordt het publiek meegenomen op een bijzondere reis doorheen verschillende taferelen uit Ensors indrukwekkende carrière. Te bekijken in het KMSKA en in verschillende culturele centra.

Over dans in het museum organiseerden CEMPER en Danspunt in 2024 een workshop. Ze nodigden dansers en museummedewerkers uit heel Vlaanderen uit om te verkennen hoe de aanwezigheid van dans in een museum er zou kunnen uitzien. In het verslag lezen we onder meer dat alle aanwezigen vonden dat levende danspraktijken thuishoren in musea, maar dat er wel een link moet zijn met de erfgoedruimte. Dat betekent bijvoorbeeld nadenken over het leggen van linken met de collectie, en rekening houden met de mate van interactie van de voorbijgangers. Zulke samenwerking heeft meerwaarden voor alle partijen: zowel de dansers als het musuem kunnen hun interessevelden en actieterrein verbreden en vernieuwen. U leest het volledige verslag op de website van CEMPER. Op 19 oktober en 12 november organiseert CEMPER nog samen met het STUK twee werksessies over ‘Een actieplan voor danserfgoed in Vlaanderen – Werksessie Netwerk Danserfgoed’.

Hoe klinken kunstwerken?

De Klank van Kunst © FARO

Die vraag verkende De Klank van Kunst in het KMSKA. Enkele leerlingen van De!Kunsthumaniora schreven muziek voor drie kunstwerken uit de collectie van het KMSKA.

Tijdens het feestelijke Ensorweekend op 27 en 28 september gaat ook het ensemble Drawing Basses de muzikale uitdaging aan om klanken te verbinden aan kunst. De drie contrabassisten zetten tekeningen om naar muziek. Bezoekers kunnen zelf een tekening of schets maken, waarna Drawing Basses ze omzet naar een muziekpartituur. 

In het kader van KMSKA Laat op 12 december laten de kinderen van Zuidgeluid een lied klinken, geïnspireerd door kunst en de beleving van kijken, voelen en luisteren. Zuidgeluid maakt muziek en zingen toegankelijk voor kinderen, vooral voor kinderen uit kwetsbare doelgroepen.

Nog meer schone kunsten en muziek in dialoog

In 2023 vierde het MSK Gent zijn 225-jarige bestaan. Voor dit feestjaar ging het museum een samenwerking aan met Amenra-frontman Colin H van Eeckhout. Vanuit zijn fascinatie voor de MSK-collectie en het werk van Theodoor Rombouts, ging hij in dialoog met collega-kunstenaars en met de Gentse kunstwerken. En bracht dan met Amenra een unieke akoestische set in de Lambeaux-zaal.

In 2017 klonken ook al muzikale noten in het MSK. Twee musici, Shalan Alhamwy en Ehsan Yadollahi, kregen van het museum de opdracht om tien werken uit de museumcollectie te kiezen en hun interpretatie van deze kunstwerken in muziek om te zetten. Het resultaat werd een mengeling van westerse en oosterse muziek. Soms kozen de muzikanten rechtstreeks voor de emoties die uit de kunstwerken spreken. Op andere plaatsen brengen ze eigen ervaringen samen met de verhalen achter het kunstwerk. Dit project, MuSikKa, werd ook opgenomen in de audiogids.

Muziek spelen met de collectie

Pianoforte, 1826, Collectie Museum Vleeshuis

Op vraag van Museum Vleeshuis lieten drie muzikanten de klank van de 19e eeuw herleven in het album Au Salon. Franches Dhont, Emma Wills en Thomas Boodts brengen een huisconcert zoals dat ook klonk in de Antwerpse muzieksalons in het tweede kwart van de 19e eeuw. 

Instrumentale muziek en liederen van internationale componisten wisselen elkaar af. Ze maken daarbij gebruik van de collectie muziekinstrumenten van het museum. Emma Wills bespeelt in enkele nummers de gitaar van Marotel (toegeschreven) (Frankrijk, ca.1820, collectie Museum Vleeshuis). Thomas Boodts doet hetzelfde met de pianoforte van Conrad Graf (Wenen, 1826, collectie  Museum Vleeshuis, permanente bruikleen van het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen) en sopraan Franches Dhont tovert schitterend gezang van Schubert, Carulli, Sor en Mertz.

Sprookjes, make-up en een nacht vol performance spel bij MoMu

MoMu en Sprookjes enzo laten ook Ensor de revue passeren met de levendige en kleurrijke familievoorstelling Mascherata, vrij geïnspireerd op de carnavalspersonages en -landschappen van James Ensor. Het museum tast al langer de grenzen van de museumwerking af door te zoeken naar manieren waarop muziek en performance de kruisbestuiving met het museum kunnen opzoeken. Dit voorjaar riep MoMu met Alter Ensor jongeren tussen 16 en 25 jaar op om hun meest creatieve make-uplook te delen. De tien geselecteerde jongeren werden uitgenodigd voor een creatiedag onder begeleiding van make-upartiest Naomi Waku. In augustus kwamen de jongeren samen in DE SINGEL om een nieuw make-upontwerp te maken geïnspireerd door James Ensor. Het hele proces werd vastgelegd en wordt getoond op 5 oktober. Later op 5 december is het dan de beurt aan NITE SH FT. MoMu en Arenberg slaan hier de handen in elkaar voor een nocturne vol dans, performancekunst, slam poetry en zang. NITE SH FT gaat over ontdekking en herkenning. Van wat je nog niet kende of nog niet zag. Van wie je bent of van wie je wilt zijn.

Is het theater, dans of toch een tentoonstelling? Playground in M Leuven

Een ontdekkingstocht door het grensgebied van beeldende kunst, theater, dans, film en andere kunstdisciplines: dat is Playground. Het vierdaagse interdisciplinaire festival (14/11-17/11/2024) wordt dit najaar voor de 18e keer georganiseerd. 
Playground is een samenwerking tussen M en STUK. Je ziet er bestaande voorstellingen en nieuwe projecten, zowel van opkomende talenten als van kunstenaars. Ze doorbreken codes, structuren, gewoontes en verwachtingen, en moedigen je aan om uit je comfortzone te stappen. 

 

Kent u ook nog voorbeelden van kruisbestuivingen tussen cultureel erfgoed en de wereld van muziek, dans of theater? Laat het ons weten en we nemen het graag op in dit overzicht.

En u? Waar speelt bij u de muziek? Wie beroert de instrumenten? Waar schrijden de dansers? Wie declameert er?

Denk voor Erfgoeddag aan activiteiten zoals:

  • Een figuur uit een kunstwerk die op 'dramatische' wijze tot leven komt.
  • Muzikanten die zich inspireren op uw collectie en er klank aan verbinden. Doe een open oproep of ga te rade bij de lokale muziekacademie.
  • Dansers die de sfeer van uw collectie en werken vertolken.
  • Maakt uw collectie misschien geluid? Welke materialen kunnen kinderen gebruiken om er klanken uit te krijgen?
Erfgoeddag

Erfgoeddag 2025 draait om het thema Game on! Of u nu oude volksspelen nieuw leven wilt inblazen, een interactieve tentoonstelling over sportgeschiedenis wilt organiseren, of samen met lokale jeugdverenigingen een doe-activiteit wilt opzetten: de mogelijkheden zijn eindeloos.

Om u op weg te helpen, bundelden we allerlei inspiratie. Van werkvormen en locaties tot mogelijke partners en inhoudelijke voorbeelden: u vindt het allemaal in ons inspiratieluik

Foto’s: Viool, CC0 via Pixabay / Zelfportret van Rubens, Collectie Rubenshuis © KIK-IRPA, Brussel / James Ensor, Les Masques et la Mort, James Ensor, collectie Mu.ZEE, publiek domein / Krachtbeeld (nkishi) van chef Nkolomonyi, Songye volk. Collectie MAS, Antwerpen (AE.1940.0001.0047), Foto: Michel Wutys en Bart Huysmans / Muzikanten, De Klank van Kunst © FARO / Pianoforte, 1826, Collectie Museum Vleeshuis

Katrijn Dhamers
erfgoeddag
Evenement