Leuvense erfgoedpartners samen tegen rampen
Op 9 december ondertekenden de Leuvense cultureel-erfgoedspelers een intentieverklaring. Ze beloven elkaar bij te staan bij noodgevallen en delen hiervoor expertise en middelen vanuit het Leuvense calamiteitennetwerk.
De klimaatverandering, met een groter risico op intense regenval en rampen zoals die in de Vesdervallei in 2021, deed de Leuvense cultureel-erfgoedsector beseffen dat voorbereiding, risicoanalyse en samenwerking cruciaal zijn. Met de ondertekening van de intentieverklaring volgen ze als eerste in Vlaanderen het voorbeeld van onze Duitse buren.
Leuvens calamiteitennetwerk
Al meerdere jaren groeit het besef dat bij (natuur)rampen ook cultureel erfgoed bedreigd wordt. Sinds 2009 is het een aandachtspunt en traden de Leuvense partners geregeld in overleg met de hulpdiensten, met externe bedrijven en met elkaar om ervaringen, expertise en scenario’s uit te wisselen. Vanaf 2021 werd dit overleg formeel bekrachtigd in het Leuvense calamiteitennetwerk, dat gezamenlijk gecoördineerd wordt door Erfgoedlabo Leuven en Erfgoedcel Leuven.
Intentieverklaring
Met de ondertekening van de intentieverklaring verklaren de leden van het Leuvense calamiteitennetwerk om expertise, mankracht, ruimtes en faciliteiten bij rampen in te zetten.
“Dit is niet alleen een logische volgende stap na jarenlange intense samenwerking tussen de erfgoeddiensten van de stad, de universiteit en zelfstandige Leuvense erfgoedorganisaties, maar ook een primeur in Vlaanderen. De Leuvense cultureel-erfgoedsector wil ook andere erfgoedorganisaties of -netwerken buiten Leuven inspireren. Met dit netwerk en de intentieverklaring komen we bovendien tegemoet aan wat Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez in haar nieuwe beleidsnota benadrukt als de nood aan sensibilisering en aan een gecoördineerde, daadkrachtige en efficiënte aanpak van acties als er zich in Vlaanderen een calamiteit voordoet.” − Jan De Maeyer, voorzitter Erfgoedlabo Leuven
Naar het voorbeeld van Duitse 'Notfallverbünde'
In Duitsland bestaan sinds een kleine dertig jaar de zogenaamde ‘Notfallverbünde’. De allereerste werd opgericht in Berlijn in 1997, later gevolgd door andere voorbeelden elders in Duitsland. Deze associaties zijn bedoeld voor de bescherming van archieven, bibliotheken en musea in noodsituaties, in geval van natuurlijke of door de mens veroorzaakte rampen. De basis wordt gevormd door trainingscursussen en het oefenen van grote rampscenario’s in samenwerking met de brandweer en het Duitse federale agentschap voor technische bijstand.
In het artikel '"Together We Are Strong”: Emergency Associations for the Protection of Germany’s Cultural Heritage' doet Rainer Jedlitschka, lid van de Augsburgse associatie, uit de doeken hoe deze associaties werken. Vanuit zijn jarenlange ervaring geeft hij ook enkele belangrijke lessen en aanbevelingen mee:
- Op 30 september 2022 waren er 60 Notfallverbünde actief in Duitsland. Sommige zijn gebonden aan een bepaalde stad, andere aan een bepaalde regio. Sommige associaties beperken zich tot één bepaalde sector – archieven, bibliotheken, musea – andere werken cross-over.
- Lokale verbondenheid is cruciaal: grote afstanden hinderen een vlotte samenwerking en de mogelijkheid om te helpen in geval van nood.
- De deelnemers aan een associatie verbinden zich op wettelijke basis ertoe om elkaar wederzijdse hulp te verlenen in geval van noodsituaties, risicoanalyses te maken, rampenplannen te ontwikkelen en medewerkers te trainen. Ze beloven ook voldoende oefeningen te doen samen met de brandweer en de technische bijstandsorganisatie om deze rampenplannen te testen en up-to-date te houden.
- Formele, contractueel gebonden associaties voor paraatheid, reactie en herstel in geval van een ramp zijn een zeer effectief middelzijn voor de bescherming en het behoud van cultureel erfgoed. Sinds 2021 krijgen deze associaties ook organisatorische en financiële steun van het Duitse federale agentschap voor civiele bescherming en rampenbestrijding.
Het besef dat het hoog tijd is voor actie, leeft ook in Nederland. Op 14 mei 2025 organiseren Unesco Nederland, Blue Shield Nederland en Cultural Emergency Response de eerste editie van de Landelijke Actiedag Weerbaar Erfgoed. De dag is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij het behoud en de bescherming van cultureel erfgoed, waaronder medewerkers van musea, archiefinstellingen, erfgoedinstellingen, monumentenbeheerders, beleidsmedewerkers, en vrijwilligers.
Het Leuvense calamiteitennetwerk bestaat uit deze collectiebeherende partners: Cultureel erfgoed annuntiaten Heverlee, Erfgoedsite Abdij van Park, KU Leuven Bibliotheken, KU Leuven Bibliotheken Maurits Sabbebibliotheek, Dienst Wetenschappelijke Collecties en Erfgoed (KU Leuven Academisch en Historisch Patrimonium), Universiteitsarchief (KU Leuven Academisch en Historisch Patrimonium), Kunstpatrimonium (KU Leuven Academisch en Historisch Patrimonium), KADOC-KU Leuven, M Leuven, Parcum, Rijksarchief Leuven en Stadsarchief Leuven.
Bronnen: persbericht Erfgoedlabo Leuven; onderzoeksproject 'Beleidsvoorbereidend onderzoek met het oog op het uitwerken van een rampenstrategie voor erfgoed in Vlaanderen en het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad'; R. Jedlitschka, '“Together We Are Strong”: Emergency Associations for the Protection of Germany’s Cultural Heritage', The American Archivist, vol. 85, nr. 2, 2022.
Foto's: © Erfgoedlabo Leuven
