Theo Meder, onderzoeker bij de afdeling Etnologie van het Meertens Instituut in Amsterdam, voert begin 2000 een onderzoek naar de verhalen rond dit fenomeen. Dat resulteert in 2006 in dit boek. Meder verdiept zich tijdens zijn onderzoek niet enkel in de historiek van graancirkels vroeger en in recentere tijden maar moet zich gaandeweg ook diverse begrippen als leylijnen, lichtbollen, groeiknoppen, gravitropisme enz. eigen maken.

De gelovers in 'echte' graancirkels duidt Meder steevast aan als cereologen of croppies. Het andere kamp bestaat uit sceptici en hoaxers. De verhalen over graancirkels bestempelt hij als exempelen of memes, liever dan als sagen. Veel graancirkels worden opgeëist door hoaxers of er worden bij onderzoek sporen in gevonden die op menselijk maatwerk wijzen. Maar toch blijft een harde kern geloven in het bestaan van 'echte' graancirkels die van bovennatuurlijke of buitenaardse oorsprong zouden zijn. Ze zouden boodschappen bevatten voor de mensheid. Het hoeft niet te verwonderen dat sceptici hierbij flink de wenkbrauwen fronsen.

Verder licht Meder een aantal begrippen en theorieën rond het ontstaan van (volks)verhalen toe. Hij legt de principes van verhaalacceptatie en verhaalstapeling uit en wijdt uit over complotdenken. Daarbij besteedt hij veel aandacht aan ostention, pseudo-ostention en proto-ostention. Meder definieert ostention als het serieus naspelen van volksverhalen in het dagelijkse leven. Bij pseudo-ostension gebeurt ditzelfde als grap en bij proto-ostention zet de verteller het verhaal om in persoonlijke belevenissen.

Meder sluit zich aan bij het Dutch Centre for Crop Circle Studies (DCCCS), Nederlands grootste graancirkelgroep. Hierdoor is hij merkwaardig genoeg uitgesloten van lidmaatschap van ION (Integraal Onderzoek Natuurfenomenen), een kleinere groepering. Beide groeperingen lusten elkaar blijkbaar rauw. Zijn bronnen komen dus overwegend uit de literatuur, het internet en het DCCCS.

Hij trekt mee op onderzoek uit, woont diverse lezingen bij en sluit zich in feite aan bij de zoektocht naar 'echte' graancirkels. Uiteindelijk geeft hij toe dat hij zich tot op zekere hoogte heeft laten meeslepen en overdonderen. Iets wat niet echt de bedoeling van etnologisch onderzoek kan zijn. Meder keert uiteindelijk terug naar zijn oorspronkelijke uitgangspunt − graancirkels zijn mensenwerk − maar bekent dat de twijfel toch gezaaid was en is.

In het DCCCS leert Meder een bont allegaartje figuren met verschillende achtergronden en 'ideologieën' kennen. Naast ufologen hangen er ook aanhangers van het werk van Zecharia Sitchin rond. Volgens hen zou de mensheid geschapen zijn door een buitenaards ras, de Anunnaki, van de Tiende Planeet Nibiru (Pluto was destijds nog een planeet). Nibiru zou om de 3600 jaar ons zonnestelsel bezoeken. Daarnaast zijn er homeopaten, antroposofen, wichelroedespecialisten, adepten van het Oera Linda boek enz. terug te vinden.

België wordt maar een paar keer vermeld. Onder andere omdat het VRT-programma De Droomfabriek in 1998 een graancirkel liet leggen door Remko Delfgaauw, de bekendste Nederlandse hoaxer.

In Vlaanderen kunt u voor een graancirkel terecht bij Jan Loenders. Zijn website toont u een aantal mooie en soms grappige exemplaren.

Het boek van Meder is een interessant werk waarin mondelinge geschiedenis, volkskunde, verhaaltheorie, merkwaardige 'wetenschappen' en theorieën ineen vloeien. En het stemt tot nadenken. Is Meder te ver meegegaan in het wereldje van de cereologie en de figuren die er rondhangen? Was de afstand tussen onderzoeker en onderzoeksobject te klein? Waarschijnlijk, maar niks onoverkomelijks. Bekijk het alleszins zelf eens.

Foto's: Graancirkel in Le Chalet-à-Gobet, Zwitserland. Jabberocky via Wikimedia Commons, publiek domein / Graancirkel met cd en 'alien face' ernaast. Bondigoldwiki via Wikimedia Commons, CC0 1.0 / Pagina uit het Oera Linda boek. Publiek domein via Wikimedia Commons