Tijdens de bankencrisis van 2008-2011 raakt Griekenland in diepe schulden. In de periode daarna en ook nu nog wordt de Griekse hongersnood van 1941 aangehaald in verband met herstelbetalingen die van Duitsland zouden moeten komen. Kanttekening: de hongersnood doet zich voor tijdens de bezetting van Griekenland door Italië; nazi-Duitsland neemt later het stokje over. In de bijdrage over deze hongerperiode gaat veel aandacht naar individuele, collectieve en lokale herinnering, diverse narratieven en de rol van mondelinge geschiedenis. Zo beschrijft professor Violetta Hionidou hoe het grootste monument voor de hongersnood, in Athene, niet de historische waarheid vertelt. De afbeelding van een stervende vrouw met zuigeling staat haaks op de realiteit dat overwegend mannen slachtoffer worden van de hongersnood. Ook Athene beoordeelt ze als een ongelukkig gekozen locatie voor het monument omdat de ramp zich vooral buiten de stad afspeelt.

Museale benadering

De lang verzwegen hongerjaren (1939-1952) in het Spanje van Franco, de gruwel van Finlands Skeleton Track tijdens de hongerperiode van de late jaren 1860 en de hongersnood in de Schotse Highlands door de aardappelziekte en de Clearances vormen het kader voor een museale benadering van hongersnood.

• De periode van de Highland Clearances (1750-1886), waarbij kleine boeren en pachters van hun land verdreven worden ten voordele van grote landheren, wordt lange tijd buiten beschouwing gelaten in de Schotse musea. Daar komt verandering in vanaf de jaren 1960 en nog meer eind jaren 1980 en 1990 met de opkomst van de New Museology. In haar bijdrage beschrijft Laurence Gouriévidis de museologische evolutie van de Schotse musea als het gaat over de Great Highland Potato Famine en de bredere context van de zogeheten Highland Clearances ('Ontruiming van de Hooglanden').
• De aanleg van de spoorweg tussen het Finse Riihimäki en het Russische Sint-Petersburg vormt voor Charley Boerman de aanzet tot het bestuderen van de vooral lokale initiatieven ter herdenking van deze vreselijke periode. De aanleg (1867-1870) tijdens de Finse Suuret Nälkävuodet ofte de Grote Hongerjaren als publiek werk om armoede en hongersnood te beperken, loopt voor velen catastrofaal af. Het traject raakt bekend als Hunger Track [nälkärata] of Skeleton Track [luurata] en ligt bezaaid met massagraven. Sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022 is de spoorweg gesloten voor verkeer van en naar Rusland.
• In tegenstelling tot de Spaanse Burgeroorlog als prelude tot WO II zijn de hongerjaren die er op volgden nauwelijks bekend. Vanaf 1939 tot 1952 gaat Spanje gebukt onder voedseltekorten, ziekten en massale sterfte met hoogtepunten in de periode 1939-1942 en in 1946. Onder Franco wordt dit stilgehouden, maar ook in de eerste decennia na de democratisering wordt het trauma van de dictatuur goeddeels vergeten. Het zal duren tot de jaren 2000, wanneer een soort historische herinneringsbeweging de wreedheden van het Franco-regime en de hongersnood oprakelt, dat het “sociale vergeten” afneemt. In het stuk over deze Spaanse hongerjaren worden herinneringspolitiek, populaire cultuur en musealisering hieromtrent tegen het licht gehouden.

En in Vlaanderen?

Het maakt geen onderdeel uit van het boek, maar nieuwsgierigheid doet de vraag rijzen. Wat valt er in Vlaanderen te vinden over historische hongersnoden?

• Monumenten zijn er niet meteen te vinden, op een na. In de tuin van Kina in Gent vind je het standbeeld Famine van Jules Van Biesbroeck Jr. De inspiratiebron ervoor is onduidelijk, maar als modellen gebruikte de kunstenaar tbc-patiënten.
• De grote hongersnood midden de jaren 1840 is terug te vinden in de Canon van Vlaanderen.
• En ook het Centrum Agrarische Geschiedenis besteedt aandacht aan de aardappelcrisis. 
• In het eerste deel van Mijn land in de kering 1830-1980 beschrijft de conservatieve jezuïet Karel Van Isacker uitvoerig de miserabele 19e eeuw in Vlaanderen. Honger, armoede en epidemieën zijn schering en inslag. Dit vertaalt zich dan weer in rondzwervende benden en een hoge criminaliteit.
• Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog heerst er eveneens grote voedselschaarste in Vlaanderen. Op Historiek.net worden twee publicaties besproken die deze periode en problematiek behandelen.

Erfgoed en politiek

• De link tussen erfgoed en politiek duikt meer en meer op in publicaties over erfgoed en de rol ervan in de maatschappij. In faro | tijdschrift over cultureel erfgoed van december 2024 lees je een interview met de Australische academica Laurajane Smith over erfgoed en macht, gemeenschappen en erfgoedpolitiek.
• Op de FARO-website is er o.m. de blog Musea en politieke inmenging: actuele discussie.

Foto’s: Vijf kinderen onder een deken tijdens de Tweede Wereldoorlog, tussen 1940 en 1945. Emmy Andriesse voor Anefo. Publiek domein via Wikimedia Commons / "De schets van een vrouw en kinderen stelt Bridget O'Donnel voor ...", slachtoffers van de Great Potato Famine in Ierland. Illustrated London News, 1849. Publiek domein via Wikimedia Commons / De Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy en zijn vrouw Olena nemen deel aan de herdenking van de 90e verjaardag van de Holodomor, 2023. President Of Ukraine from Україна via Wikimedia Commons, CC0 1.0 / Voedselbedeling tijdens de Hongerwinter in 1944 in Den Haag. Menno Huizinga, collectie NIOD. Publiek domein via Wikimedia Commons / Herdenkingsplaat voor de uitgeweken slachtoffers van de 'Highland Clearances' op het Schotse eiland Arran. secretlondon123 via Wikimedia Commons, CC BY-SA 2.0