Welke opleidingen heeft de erfgoedsector nodig?

De voorbije vier jaar was FARO een actieve partner in het Europese CHARTER-project, de European Cultural Heritage Skills Alliance. Een van de hoofddoelen van dat project was om na te gaan welke competenties de Europese erfgoedsector in de toekomst nodig heeft. Met andere woorden: welke competenties dreigen we te verliezen? En welke nieuwe vaardigheden moeten we dringend ontwikkelen om 'mee' te zijn? Om aanbevelingen te formuleren, gingen we niet over één nacht ijs.
Deze blog, de tweede in een reeks van drie, vertelt je er meer over.
Onderzoek naar competentienoden
De voorbije vier jaar hebben CHARTER-medewerkers de cultureel-erfgoedsector op verschillende manieren bevraagd over lacunes op het vlak van kennis en vaardigheden:
- Om te beginnen bracht het project de bestaande erfgoedgerichte opleidingen in Europa in kaart. Dat was natuurlijk een hele klus, die nooit af is bovendien. Een flexibele databank met opleidingen is daarvan het resultaat. Neem zeker eens een kijkje. Ontbreekt er een opleiding? Geef ons dan een seintje.
- In de loop van vier jaar namen we twee keer een vacatures-steekproef. De Erasmusuniversiteit Rotterdam analyseerde welke types vacatures er verschenen en naar welke vaardigheden men daar vroeg.
- Er vonden verschillende diepte-interviews plaats met spelers uit de sector. We vroegen hen wat zij verwachten van jonge medewerkers en wat ze missen in de bestaande opleidingen.
- Ook de jonge starters zelf kwamen aan het woord. Zij vertelden ons over drempels en hindernissen en de soms frustrerende zoektocht naar eerlijk betaald werk in onze sector.
- Tijdens ontmoetingsdagen gingen we in gesprek met regionale spelers. We ondervonden aan den lijve wat het competentietekort voor een concreet type erfgoed betekent. Dat deden we bijvoorbeeld in Milaan, waarover ik schreef in deze blog.
- Tot slot organiseerden we ook een denktank over toekomstige uitdagingen. We nodigden experten uit op het gebied van digitalisering, klimaatverandering, geopolitieke ontwikkelingen en circulaire economie.
Basiscompetenties: kennis en kunde die voor alle erfgoedwerkers belangrijk zijn
Vooraleer we nadenken over specifieke opleidingen om bepaalde types competenties bij te spijkeren, is het belangrijk om het eens te zijn over de basis. Welke kernvaardigheden zou iedereen die in de erfgoedsector werkt, moeten hebben? Van directeur tot bewakingsagent, van poetsploeg tot HR-manager? Na veel schaven en vereenvoudigen kwamen we tot dit lijstje van erfgoedspecifieke competenties:
- Herken erfgoed in je eigen omgeving en de context van anderen.
- Respecteer de waarde van erfgoed als een gemeenschappelijk goed voor verschillende belanghebbenden.
- Waardeer verschillende, veranderende en zelfs conflicterende visies op erfgoed.
- Werk samen met met een divers scala aan erfgoedactoren.
- Implementeer normen en protocollen om specifieke risico's voor erfgoed te voorkomen.
Daarnaast ontdekten we vaardigheden die misschien niet specifiek zijn voor de sector (mensen die elders werken zullen ze zeker herkennen), maar die we toch heel belangrijk vinden:
- Erfgoed overstijgt disciplinaire grenzen en veel professionals werken doorgaans in multidisciplinaire teams. Vaak moeten ze ook verbinding maken met diverse groepen belanghebbenden. Daarom zijn 'zachte vaardigheden' zoals communicatie- en interpersoonlijke/interculturele vaardigheden cruciaal.
- Ethiek en waarden bepalen alle aspecten van werk in de erfgoedsector.
- Ondernemerschap is voor veel beroepen belangrijk: een basiskennis van management, financiële administratie en ondernemersvaardigheden.
- Digitale vaardigheden en data-analyse staan hoog op de agenda van veel werkgevers, vooral van werkgevers die op zoek zijn naar professionals die werken in het veld van digitale communicatie en outreach.
- Toekomstige vaardigheden, zoals creatief denken, veerkracht, nieuwsgierigheid en tolerantie, helpen professionals om onvoorziene uitdagingen in een snel veranderende wereld aan te pakken.
Maar hoe staat het nu met de opleidingen?
Zoals gezegd bevroeg CHARTER verschillende stakeholders over de relatie tussen erfgoedgerichte opleidingen en de erfgoed-arbeidsmarkt. Als we de gegevens uit heel Europa samenvatten, dan komen we tot de volgende algemene conclusies:
- De vaardigheden die opleidingen doorgeven zijn niet altijd up-to-date.
- Vaak zijn opleidingen erg theoretisch en weinig praktijkgeoriënteerd.
- Er zijn in Europese opleidingen weinig stagemogelijkheden, studenten krijgen veel te weinig kans om werkervaring op te doen.
- Opleidingen die dan wel inzetten op praktische vaardigden, zoals ambachtsopleidingen, zijn dan weer niet altijd voldoende onderzoeksgebaseerd. Hierdoor komt innovatie in het gedrang.
Welke vaardigheden lopen risico?
Bepaalde kennis en kunde werd vroeger van generatie op generatie overgedragen. Deze ooit evidente keten van meesters en leerlingen werkt vandaag minder goed. En dat betekent dat de erfgoedsector in de toekomst wel eens een tekort kan hebben aan de volgende vaardigheden:
- ambachtelijke technieken in het algemeen,
- immaterieel cultureel erfgoed,
- conservatie-restauratie,
- vaardigheden m.b.t. het industrieel en maritiem erfgoed,
- bouw-ambachten,
- vaardigheden voor het onderhoud van culturele landschappen.
Dit overzicht vat de uitdagingen én de mogelijke impact van skillsverlies voor je samen:

Welke innovatieve opleidingen zijn nodig?
Naast het versterken van 'traditionele' vaardigheden, heeft de erfgoedsector ook nood aan nieuwe vaardigheden. De wereld van vandaag stelt ons immers voor heel wat uitdagingen. Onze aanvankelijke wensenlijst was lang, dat begrijp je vast wel. Maar we moesten keuzes maken. Uiteindelijk kwam het project uit op acht grote leerpaden:
- Het ondersteunen van erfgoedgemeenschappen om engagementen voor het erfgoed op te nemen.
- Participatief leiderschap en management.
- De rol van erfgoed in een digitale omgeving.
- Het verder ondersteunen van ambachtelijke vaardigheden.
- Duurzaamheid (voornamelijk gericht op onroerend erfgoed).
- Beleidsvorming voor cultureel erfgoed.
- Internationale relaties in de erfgoedwereld.
- Het conserveren en restaureren van 'nieuw' erfgoed (bv. nieuwe materialen).
Al deze acht punten zijn in dit rapport verder uitgewerkt in leeruitkomsten, kern- en transversale vaardigheden. Een hele inspiratiebron dus. Een samenvatting lees je hier:

Kortom: wat zijn de CHARTER-aanbevelingen voor opleidingen?
- Heb aandacht voor basis- en transversale skills.
- Ontwerp nieuwe curricula volgens de acht leerpaden.
- Voorzie meer funding, ook voor onderzoek dat aan de basis van nieuwe opleidingen ligt.
- Neem specifieke initiatieven voor de skills at risk.
- Heb aandacht voor werkgebaseerd leren, waaronder stages.
- Heb aandacht voor ambachten en erfgoedgeletterdheid in het leerplichtonderwijs.
- En: laat ons de bovenstaande oefening regelmatig herhalen om zo nieuwe lacunes op het spoor te komen.
Meer weten?
De voorbije vier jaar was FARO een actieve partner in het Europese CHARTER-project. Samen met meer dan veertig andere partners zochten we een antwoord op de volgende vragen:
- Wat zijn de voornaamste competentienoden op de werkvloer?
- Welke toekomstgerichte curricula staan op het verlanglijstje?
- Wat is er nodig om leren en ontwikkelen in de erfgoedsector een impuls te geven?
In een minireeks van drie blogs lees je onze antwoorden. Je verneemt meer over het onderzoek dat we hebben gedaan en krijgt een overzicht van de voornaamste aanbevelingen. Lees ook de andere blogs in deze reeks: