Op 3 april was FARO-collega Jacqueline van Leeuwen te gast in Eindhoven, waar ze deelnam aan de Erfgoedontmoeting. De netwerkbijeenkomst van Erfgoed Brabant stond dit jaar volledig in het teken van de Conventie van Faro. Daarin is een centrale plaats weggelegd voor de mens, de samenleving en hun relatie met erfgoed.

Jacqueline presenteerde er de door FARO ontwikkelde tools die je helpen om in je organisatie een visie op participatie te formuleren. Ze bouwde haar verhaal op aan de hand van vijf weerstanden. In deze blog volgt een ingekorte versie, met links naar FARO's Erfgoedwijzer.

Weerstand 1 | "Participatie is niet serieus"

Participatie is meer dan zomaar mensen vrolijk bezighouden: dat zou schijnparticipatie zijn. Inzetten op participatie betekent dat je echt wil weten wat mensen bezighoudt, welke waarde ze aan erfgoed hechten en hoe je organisatie ze nog beter kan ondersteunen. De Faro-conventie stelt bovendien dat erfgoedparticipatie bijdraagt aan de democratie en een vredevolle samenleving. Geen geringe opdracht!

Discussiëren over waarde en betekenis, meerdere stemmen horen, argumenten wikken en wegen ... Dat is wat erfgoedorganisaties in de praktijk doen en wat democratie in de kern is. Erfgoedorganisaties kunnen oefenscholen zijn om dat soort democratische vaardigheden aan te leren, in een veilige context. Daarom zetten erfgoedwerkers in op meerstemmigheid, tonen ze meerdere kanten van de medaille en wikken ze zorgvuldig hun woorden. Op de Erfgoedwijzer vind je daarom heel wat concrete tips:

• Waarom kiest jouw organisatie voor participatie?
• Hoe maak je je organisatie meerstemmiger?
• Hoe communiceer je inclusief?

Weerstand 2 | "We gaan mensen teleurstellen, want ze hebben te hoge verwachtingen"

Het woord participatie roept inderdaad heel wat verwachtingen op. Denk dan ook goed na voordat je iets 'participatie' noemt. Het is vaak beter om te kiezen voor een meer specifieke term die de lading echt dekt. Zo weet iedereen meteen waar die aan toe is – en dat geldt zowel voor de erfgoedorganisatie als voor de betrokken gemeenschap.

FARO ontwikkelde hiervoor de participatieladder. Met tredes als 'een inbreng doen', 'advies vragen' of 'samen doen' geeft de ladder inzicht. Ze biedt ook inspiratie om beter aan verwachtingsmanagement te doen, zowel in je eigen organisatie als bij eventuele deelnemers.

Maar niet iedereen vindt zo'n ladder een fijne metafoor. Want is hoger ook altijd beter? Moet je altijd mikken op de bovenste trap? Helemaal niet, zo blijkt. Ook de andere treden hebben hun waarde, en kunnen mensen kansen bieden om een zinvolle en waardevolle bijdrage te leveren.

• Naar de participatieladder
• Andere indelingen in participatietypes

Weerstand 3 | "Dit gaat toch ten koste van de kwaliteit van ons werk?"

Bij participatie is het proces vaak belangrijker dan het resultaat. Maar de kwaliteit van een proces is ook afhankelijk van de kwaliteit van de input die mensen geven. Hoe meer expertise er rond de tafel zit, hoe beter. En die expertise zit niet alleen bij de erfgoedprofessional, maar ook bij de erfgoedgemeenschap.

Het komt er dan wel op aan om de deelnemers goed te 'casten', zodat ze hun kennis en kunde optimaal kunnen delen en met veel plezier meewerken. Het voorbije jaar ontwikkelde FARO daarvoor een aantal 'rolmodellen'. Je kan ze gebruiken om het gesprek aan te gaan over hoe mensen met jouw organisatie zouden willen samenwerken.

• Een taart brengt de verschillende rollen van externen bij participatief onderzoek / burgerwetenschapsprojecten samen. Welk stukje smaakt het beste? En heb je daarna zin in een extra punt?
• Een saladbar bevat de verschillende rollen in een co-waarderentraject; de 'sauzen' vormen de verbinding tussen de onderdelen. Leg op je bord wat bij jouw traject past, en mix naar believen.
• Een overzicht van de rollen in een beleidsplanningsproces vind je in de Erfgoedwijzer.

Weerstand 4 | “Mensen gaan emotioneel worden”

Ja, dat kan. Erfgoed is emotie en kan mensen heel diep raken. Als ze zich als vrijwilliger inspannen voor erfgoed kunnen ze in overdrive gaan en alles heel persoonlijk nemen. Dat gebeurt. In de praktijk valt het allemaal nog wel mee, die emoties. Maar pittige discussies zijn er zeker; daar moet je als erfgoedwerker dus mee kunnen omgaan. Daarom organiseert FARO opleidingen over het thema. Een heel belangrijke component daarin is het model van de verbindende communicatie.

Dit model van Michael Rosenberg zegt dat mensen vaak spreken in oordelen, die ze baseren op gedachten. Ze bedenken op voorhand al een oplossing en verwoorden een eis. Verbindend communiceren betekent dat je vertrekt vanuit een waarneming, verwijst naar een gevoel, een behoefte formuleert en een verzoek doet, zoals:

• Ik zie dat dit je raakt,
• en dat doet mij nu ook twijfelen.
• Klopt het dat je graag iets anders zou willen?
• Kan je me vertellen wat we kunnen doen?

Het gaat er dus om dat je de wens achter het harde oordeel ontdekt. Want daar kan je verbinden en samen verder op zoek gaan naar oplossingen. Dat vergt training en bewustwording, maar het loont beslist de moeite. Meer informatie over verbindend communiceren en het stellen van goede vragen vind je terug op deze pagina’s:

• Kunnen we echt luisteren?
• Weerstand: hoe blijf je in verbinding?

Weerstand 5 | “Moeten we dan allemaal maar coach worden?”

Niet iedereen heeft het talent om coach te zijn bij participatieve trajecten. Gemeenschappen goed ondersteunen vraagt immers toch heel wat vaardigheden. Het Vlaams-Nederlandse netwerk co-waarderen stelde daarom een competentieprofiel op dat in kaart brengt welke vaardigheden je in huis moet halen om het gesprek als gelijkwaardige partners te kunnen aangaan.

Maar dat is geen excuus om participatie enkel toe te wijzen aan de dienst outreach of aan de erfgoedcoaches, zodat de rest van de staf gewoon traditioneel kan verder werken. Elke erfgoedmedewerker heeft immers een rol op te nemen in het ondersteunen van erfgoedgemeenschappen en participatie, maar niet allemaal dezelfde.

• Sommigen zijn initiator, maar coachen niet zelf.
• Anderen zijn eerder raadgever, en helpen de participanten met specifieke kennis.
• Anderen zijn fondsenwerver of logistieke ondersteuner, zonder dat ze mensen hoeven te coachen.
• Nog anderen nemen de rol op zich van kwaliteitsbewaker of 'kritische vriend'. Ze denken met collega’s mee en inspireren hen om het participatieve traject nog een niveau hoger te tillen.
• En dan zijn er nog mensen die vooral over het project communiceren of de uitkomsten verwerken in publieksgerichte producten.

Op basis van deze overwegingen maakten we een reeks fiches die helpen om het gesprek aan te gaan. Op die manier kan iedereen, vanuit de eigen expertise, een steentje bijdragen aan een participatief traject. Dit overzicht aan perspectieven is nog niet gepubliceerd. We sturen het je met plezier toe! 

Foto: Giulia Grani via Unsplash