Leren doe je elke dag, ook al besef je het vaak niet. EPALE, het Europese platform voor volwasseneneducatie, organiseerde daarom een studiedag over het thema. Die had als motto 'Cultuurparticipatie en volwasseneneducatie in beeld'.

Centraal stond de vraag hoe kunst ons kan helpen om nog beter stil te staan bij de rol van leren in ons leven. Benieuwd? Je leest er meer over in dit verslag, met bijzondere aandacht voor de gebruikte werkvormen.

Een vliegende start met het mobiele museum

De groep bestond uit zo'n dertig deelnemers, allemaal collega's met een passie voor leren en ontwikkelen. Na een korte aanloop bogen we ons over het 'mobiele museum', meegebracht door Jumbo Klercq. Zijn 'collectie' bestond uit zeventig foto’s en schilderijen. Aan ons de vraag om er een uit te kiezen die ons iets leerde over onszelf. Makkelijker gezegd dan gedaan, en in zo’n geval denk ik vaak: "Ik kies gewoon intuïtief!". 

Zo vertelde ik uiteindelijk over maken en knutselen. Want daar leerde ik misschien wel het allerbeste om ook te denken met mijn handen. Om te genieten van het proces. En om te accepteren dat iets er niet altijd uitziet zoals ik het van tevoren in mijn hoofd had.

Het was fijn om te luisteren naar de verhalen van de andere deelnemers. Ze hadden het over hoe je jong en oud samenbrengt, over leren achter de gevangenismuren en over vallen en weer opstaan. En ook over wat rouw en afscheid ons leert. Ik was verbaasd over de rijkdom aan thema’s die voorbijkwam, naar aanleiding van zo’n relatief makkelijke werkvorm.

Joke Hermsen over leren en kunst als zorg voor de ziel

Filosofe Joke Hermsen ging daarna dieper in op de rol van leren in ons leven. Ze vertrok van het concept van de eudaimonia: de goede ziel als ultiem levensdoel. Die ziel voed je niet met 'kopen, kopen, kopen' of 'presteren, presteren, presteren', wel met af en toe stil staan en reflecteren. Die houding van uitzoomen, overdenken en terugblikken noemde ze de 'gezonde melancholie'. En die zijn we een beetje vergeten. Vandaag is melancholie vaak synoniem van depressie en moedeloosheid. Hoog tijd dus om die 'bonheur d’être triste' weer te herwaarderen.

Naast reflectie als zielszorg noemde Hermsen ook narrativiteit als een belangrijk aspect van de eudaimonia. Verhalen delen brengt verbinding tussen mensen,  ze wekken verwondering op. Precies wat we in de eerste oefening zelf aan den lijve hadden ondervonden! Bovendien stimuleren ze wat Hannah Arendt 'representiative thinking' noemt: ze helpen ons om ons even in iemand anders te verplaatsen. Een belangrijke vaardigheid in gepolariseerde tijden.

Kunst en cultuur hebben een grote narratieve en reflectieve kracht en kunnen sterke leerprocessen losmaken. Daar meer bewust op inzetten is dus de opdracht.

Fototentoonstelling met een opdracht

Na een gezellige lunch bezochten we samen de tentoonstelling Grounding. Stories of Migration van Breda Photo International. Hier brachten fotografen de reis die ze als migrant aflegden in beeld of lieten zien wat er nodig is om je ergens opnieuw te kunnen wortelen.

Opnieuw kregen we een opdracht mee: bekijk eerst de expo zonder ook maar één tekst te lezen. Op basis van dat intensieve kijken moesten we één serie uitkiezen en vertellen hoe we die in een educatieve setting zouden kunnen of willen gebruiken. Ik koos uiteindelijk eens niet voor een foto, maar wel voor een reeks korte gedichten die je heel zorgvuldig laten kijken naar de wereld om je heen. De verwonderde blik van de nieuwkomer past naar mijn aanvoelen perfect bij een slow-artsessie.

Je eigen foto als vertrekpunt van een brainstorm

In een laatste oefening deelden we een recente foto op de smartphone en vertelden we over wat ons bezighoudt en passioneert. Dat gebruikten we dan als een opstapje om samen na te denken over een ideale toekomst waarin leren alle kansen krijgt. Stel dat we ministers van leren en ontwikkelen waren, wat zouden we dan regelen?

Het antwoord was: kiezen voor een meer holistische benadering, want leren doe je elke dag en overal, en heus niet alleen binnen de schoolmuren. Zo’n minister van leren en ontwikkelen vonden we dus eigenlijk wel een supergoed idee.

Nog meer inspiratie over de link tussen leren en kunst

Zin om meer werkvormen te ontdekken? Neem dan eens een kijkje op de EPALE-website: een ware schatkast voor al wie met volwasseneneducatie bezig is. Lees bijvoorbeeld deze recente bijdragen:

• Een handleiding over hoe theaterwerkvormen in het museum te gebruiken
• Workshops voor mensen met speciale noden in het museum
• Leerlingen ontwikkelen digitale skills met erfgoed
• Toolkit samenwerken basisvaardigheden musea en erfgoed
• Jongeren en ouderen wisselen uit over culinaire tradities

Foto: Fernando Lavin via Unsplash