Rondleidingen voor personen met een visuele beperking in musea zijn geen nieuw gegeven. Heel wat musea hebben een dergelijk aanbod voor deze specifieke doelgroep. Doorgaans worden hiervoor heel doelgericht personen met een visuele beperking en hun begeleiders uitgenodigd. Maar voor deze rondleiding in de tentoonstelling van Fabrice Samyn werden ook ziende bezoekers uitgenodigd om aan te sluiten bij de groep.

Inclusief werken: een stap verder

De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB) hebben al een lange traditie met het programma Museum op Maat. Dat biedt activiteiten zoals rondleidingen of ateliers voor specifieke doelgroepen. Met deze rondleiding diept het museum de inclusieve werking nóg verder uit. Inclusief werken houdt immers in dat individuen en groepen met specifieke noden in het vizier gehouden worden en dat zoveel mogelijk geprobeerd wordt om op deze noden in te spelen.

Deze rondleiding toont aan dat dat niet altijd op een gesegmenteerde manier – waarbij men de doelgroep in kwestie afzonderlijk benadert – hoeft te verlopen. Aandacht hebben voor iemands beperking kan óók in een divers samengestelde groep. Dat bewees deze rondleiding in handen van gidsen Caroline Daemen en Tamara Ingels. Zij vormen samen, onder de naam Argus, een geolied team dat gespecialiseerd is in het verbaal beschrijven van kunst.

Ruimte voor vragen en gesprek

De rondleiding werd opgehangen aan drie werken uit de tentoonstelling van Fabrice Samyn opgesteld in de KMSKB en in het Magrittemuseum. De werken gaan er een dialoog aan met de permanente collectie van het museum. Gids Caroline Daemen, zelf slechtziend, gaf bij ieder werk eerst een verbale beschrijving aan de groep. Hoe ziet het kunstwerk eruit? Deze beschrijving helpt blinden en slechtziende personen zich het werk voor te stellen. De ziende personen in de groep helpt het om meer gefocust en dus nóg beter te kijken naar een kunstwerk. Vervolgens ging Tamara Ingels als kunsthistorica verder in op de context van het werk en de kunstenaar. De ruimte die zij beiden lieten voor vragen en gesprek deed de groep geregeld meanderen in reflecties over het thema zichtbaarheid en onzichtbaarheid dat duidelijk aanwezig is in dit geselecteerde werk van Fabrice Samyn, en over kijken en niet (kunnen) kijken. Een pluim voor de selectie die Marie-Suzanne Gilleman en Isabel Vermote van de KMSKB maakten in functie van deze rondleiding en groep. En een even grote pluim aan het gidsenteam voor hun aanpak.

Inspirerende ervaring

Ik nam voor een keer zelf aan deze rondleiding deel als ‘gewone’, ‘ziende’ bezoeker. Deel (mogen) uitmaken van zo’n divers samengestelde groep – divers in allerlei opzichten, niet alleen op het vlak van visuele mogelijkheden – is een ongelofelijke meerwaarde. Doordat de gidsen de gelegenheid creëerden voor spontaan gesprek, kon ik niet alleen leren over het werk van Fabrice Samyn, maar ook leren van het perspectief van een blind of slechtziend persoon op deze kunstwerken. Hoe kijkt en interpreteert hij of zij? Maar evengoed kon ik leren van de vele andere perspectieven en interpretaties van andere deelnemers in de groep, ook van de zienden: van de herinneringen die ze inbrachten, de opmerkingen die ze maakten … Je leert van elkaars inbreng, en je leert van elkaars beperking – want iedereen heeft op een of andere manier wel een beperking of gemis, en je leert dus van elkaars fragiliteit én kracht. 

Deze rondleiding is een mooie case voor al wie streeft naar een inclusieve samenleving waarin een diversiteit aan mensen leert van elkaar, zonder elkaar te ‘categoriseren’; waarin men rekening houdt met elkaar, tot begrip komt, elkaar waardeert, zich realiseert dat iedereen op zijn of haar eigen manier beperkt is maar ook kracht heeft. Een inclusieve samenleving waarin iedereen probeert zijn of haar plek te vinden. KMSKB zette in samenwerking met team Argus met dit soort rondleidingen hiertoe alleszins een meer dan wezenlijke stap.

Dank aan alle museummedewerkers en alle gidsen om een aanbod op maat zoals in KMSKB, maar ook in vele andere musea te realiseren. Ik neem deze gelegenheid te baat om hierbij in het bijzonder Bart Daems te gedenken. Hij was onder meer actief in KMSKB als gids voor groepen van blinde en slechtziende bezoekers en droeg op die manier ook zijn steentje bij aan het ontwikkelen én uitdragen van expertise in deze gidspraktijk.

Foto, van links naar rechts: Caroline Daemen, Marie-Suzanne Gilleman, Tamara Ingels in KMSKB. Foto: Hildegarde Van Genechten