Edward Schillebeeckx (1914 - 2009), religie en volkscultuur

Edward Schillebeeckx

Op 23 december 2009 overleed in Nijmegen de internationaal bekende Vlaamse theoloog Edward Schillebeeckx. De In Memoria, die her en der verschijnen, benadrukken terecht de immense invloed die Schillebeeckxs geschriften hadden op generaties theologen en gelovigen na het Tweede Vaticaanse Concilie. Eén van de belangrijkste verdienste van Schillebeeckx is dat hij heeft aangetoond dat religie moet worden beschouwd als een cultureel systeem. Daarbij liet hij zich inspireren door de culturele antropologie en etnologie. De wijze waarop Schillebeeckx het onderzoek van etnologen verwerkte werd haarfijn beschreven door de Nederlandse etnoloog Gerard Rooijakkers in het boek God verborgen en nabij: religie als heilig spel dat hij in 2002 samen met de oud-bisschop van Den Bosch Jan Bluyssen schreef. In volgend citaat spreekt Rooijakkers over de invloed die Schillebeeckx op hem heeft uitgeoefend: “Als etnoloog ben ik gefascineerd door de wijze waarop hij inzichten uit de cultuurwetenschap in theologische zin toe-eigent en op creatieve wijze hanteert om de aard en werking van de sacramenten opnieuw te doordenken. Het vormt een intellectuele oefening die – in tegenstelling tot wat sommigen menen – geenszins een bedreiging vormt voor christendom en katholicisme, maar de fundamentele waarden ervan juist hernieuwd onder de aandacht brengt op een wijze die geloof en spiritualiteit voor mensen van vlees en bloed, hier en nu, dient.”. Dankzij de inzichten van Schillebeeckx benaderde Rooijakkers het geloofsleven vanuit een historisch-antropologisch perspectief: hoe hebben mensen hun geloof gestalte gegeven door middel van rituelen. Bijvoorbeeld in de religieuze volkscultuur waarbij wordt gezocht naar het heilige in het dagelijks leven, buiten de geschreven orde van de Kerk. Een vaak verwaarloosd onderdeel van ons religieus erfgoed waar de nadruk nog steeds ligt op de cultuurwetenschappelijke waarde van museale objecten of bedehuizen.

Bart De Nil
religieuze volkscultuur; religieus erfgoed