Van stadspoort tot kleurrijke wijk

Rabottorens in aanbouw, 1973 © Archief Gent

De stadspoort spreekt in veel steden nog altijd tot de verbeelding. Vandaag zijn er nog weinige van die landmarks in situ bewaard. Ze ruimden het veld voor noodzakelijke stadsuitbreidingen of werden afgebroken. In STAM Gent zoomt de expo De poorten – op ’t randje van de stad nu in op de geschiedenis van en het leven rond die ooit zo belangrijke stedelijke toegangspoorten.

De tentoonstelling is meteen ook het sluitstuk van het project De vierkante kilometer. Een baanbrekend experiment, dat tijd en energie vroeg van zowel de Erfgoedcel Gent, het STAM als de ‘trekker’ Tina De Gendt. De participatieve aanpak van De vierkante kilometer werd dan ook niet voor niets in 2024 bekroond met de Europa Nostra-prijs. De jury zag belangrijke troeven in het "diepgaande betekenisvolle engagement met de lokale gemeenschap in de stad, én in de ‘uitwisselbaarheid’ van de methodiek in andere steden".

Tegel per tegel

Beluik in de Zondernaamstraat jaren 1970, Amsab-ISG © Marcus Haenebalcke

In de typische woonwijken met een belangrijke 19e-eeuwse kern vallen talloze historische verhalen, herinneringen en beelden te rapen. Verhalenverzamelaar Tina De Gendt ging op stap, maakte verbinding met de Gentenaars in die buurten en legde hun verhalen en erfgoed vast.

Ze vertrok daarvoor van ‘De vierkante kilometer’ in het STAM, een enorme luchtfoto van de stad Gent in de eerste zaal van het museum. Elke tegel van de foto komt overeen met één vierkante kilometer in het echt. Wijk per wijk ging De Gendt samen met lokale partners en bewoners op zoek naar verhalen en nog niet uitgewiste sporen van het verleden. Zo haalde ze bijna letterlijk de verborgen geschiedenissen van een vijftal stadswijken boven. Het sluitstuk van dat traject is nu dus te zien in het STAM.

Ik en de ander

Die aanpak was bijzonder intensief, zo bleek uit het traject. Want om het project te doen slagen, was een grote betrokkenheid van de lokale bewoners nodig, net als een actieve rol van de erfgoedgemeenschap en een al even intensieve begeleiding.

En dan was er dus die grote uitdaging om in de superdiverse samenleving van vandaag te komen tot een 'gedeeld' verleden. Maar, zo stelt Tina De Gendt, kunnen we het verleden wel delen in een samenleving met zo veel verschil? Moet erfgoed ons als gemeenschap verbinden of herschrijven we beter de geschiedenis? Dat verleden hoeft niet noodzakelijk gemeenschappelijk te zijn. Wél is er dialoog nodig, en vooral ruimte voor meerdere perspectieven die toelaten het ‘ik en de ander’ te begrijpen. Het erfgoed en de erfgoedsector kunnen hierin beslist een rol spelen. 

Praktische info

De poorten – op ’t randje van de stad loopt nog tot 31 augustus 2025 in het STAM Gent. Alle informatie over De vierkante kilometer vind je op de website van het STAM en de Erfgoedcel GentBijzonder is ook dat ‘Young locals’ rondleidingen door de tentoonstelling De Poorten verzorgen. Deze jongeren wonen in een Gentse poortwijk of hebben er een sterke link mee en volgden de afgelopen maanden een creatief traject in het STAM om gids te worden. 

Het boek Ons gedeeld verleden. Sleutel voor een samenleving in transitie van Tina De Gendt verscheen in 2023 bij Academia Press Gent en kan je lezen en lenen via de FARO-bibliotheek.

Foto's: Rabottorens in aanbouw, 1973 © Archief Gent / Beluik in de Zondernaamstraat jaren 1970, Amsab-ISG © Marcus Haenebalcke. 

Anne Milkers