Tussen melancholie en hoop. Over de rol van (stads)musea

Spandoek van actiegroep Bernadette Blijft, 2020 © STAM–Stadsmuseum Gent

Van 9 tot 12 oktober 2024 verzamelden ruim 250 museumdirecteurs en collectiebeheerders van (stads)musea in Amsterdam voor de driedaagse conferentie Collecting with(in) the city. Ze deelden er ideeën, vragen én ervaringen over het thema ‘Verzamelen van en in de stad’. Liefst 60 praktijkcases passeerden de revue. Een verslag. 

Hoe capteren musea de ritmes, geluiden en geuren van een stad op een betekenisvolle manier? Hoe gaan ze om met superdiversiteit, of met ruimtegebruik? Wat verzamelen ze, alleen objecten of ook andere dingen? Hoe werken ze daarvoor samen met de stadsbewoners van vandaag? En hoe kunnen bestaande collecties inspiratie bieden voor hedendaags verzamelen? 

Vragen te over dus. Het stadsmuseum neemt vandaag een rol op zich van 'open huis’, en dat begint bij partners die zich oprecht betrokken voelen bij het museum. Om dat te bereiken is er veel tijd en aandacht nodig. Van het museum naar de gemeenschappen, maar ook omgekeerd. Oprecht en actief luisteren naar elkaar is dan een belangrijke sleutel. Dat oh zo eenvoudige advies bleek (opnieuw) een essentiële rode draad.

Collecting with(in) the city vond plaats bij gastorganisaties Amsterdam Museum en Imagine IC. De ICOM-comités CAMOC (over stadsmusea) en COMCOL (over collecties) bundelden de krachten om deze conferentie vorm te geven.

Keynotes

The Hunterian Museum, Glasgow. Foto: Johnny Briggs via Unsplash

Voor Zandra Yeaman (The Hunterian Museum, Universiteit Glasgow) zijn stadsmusea ruimtes bij uitstek om een inclusieve en intersectionele praktijk waar te maken. Ze ziet vijf niveaus van participatie: informeren, consulteren, betrekken, samenwerken en coproduceren. Inclusief cureren is volgens haar een van de mooiste uitdagingen voor stadsmusea, pal op het niveau van coproductie. Historische narratieven (positief) herzien en (stads)musea gebruiken als platform voor burgeracties, daar ligt volgens haar de focus.

De tweede keynotespreker, Léontine Meijer-van Mensch (nu directeur van het Rotterdam Museum) zette het begrip ‘liquid museum’ opnieuw op de radar: het museum dat zich vanuit zijn kern opent naar de omgeving en naar diverse gemeenschappen, en omgekeerd.

Vooral voor de functie 'verzamelen' betekent dat het ontwikkelen van nieuwe methodieken. Dialoog en kritische reflectie over de stad hebben daarin een plaats. Wel gewaagde ze van een spanning tussen ‘melancholie’ en ‘hoop’. Melancholie naar musea die actuele thema’s duiden in een historische en hedendaagse context, een beetje zoals vroeger. En hoop om connectiveness of een gedeelde identiteit te realiseren. Het gaat tenslotte niet over ‘wij-zij’ maar over ‘ons’. 

Een greep uit het programma

Heel wat Vlaamse musea namen deel aan de conferentie of presenteerden er een case. Niet (alleen) omdat de conferentie dicht bij huis plaatsvond, maar vooral ook omdat musea in Vlaanderen al geruime tijd actief werken rond participatie en rond experimenten om de relevantie van onze musea vandaag scherp te krijgen.

  • Het Red Star Line Museum (Nadia Babazia) presenteerde het project Heimwee, dat onder meer een samentuin opbouwde in de leestuin van bibliotheek Permeke. Een groep vrouwen met een migratieachtergrond (verbonden aan SAAMO vzw) geeft er de geuren, kleuren en smaken van thuis opnieuw een plaats.
     
  • ErfgoedLab en het MAS (Rachid Atia) belichtten het traject Alles van waarde, dat de mens en zijn of haar favoriete traditie (oud of recent) portretteerde. Intussen werden al zo'n 1.200 personen gefotografeerd en getoond in de wandelboulevard van het MAS.
     
  • In Flanders Fields Museum Ieper (Els Veraverbeke) belichtte hoe de visie op het verzamelen en presenteren van oorlogserfgoed doorheen de tijden veranderde. Vanaf 2023 houdt het collectie- en tentoonstellingsbeleid meer rekening met een hedendaags perspectief van oorlogsherdenking. Zowel hedendaags en historisch, als materieel en immaterieel erfgoed zijn de kernelementen ervan.
     
  • Erfgoedcel Gent en het STAM ten slotte, bouwden intussen een jarenlange bagage op rond coproductie. Twee projecten kwamen aan bod. Brecht Dewilde stelde een participatief verzamelproject rond activisme en burgerengagement voor dat ze samen met activistische groeperingen en grassrootsorganisaties ontwikkelen. Neslihan Dogan belichtte het project Turks-Gents erfgoed, dat opstartte in 2021 en vandaag nog altijd loopt.  
Project Heimwee, presentatie Nadia Babazia © Red Star Line Museum
Project Heimwee, welkomstritueel met oranjebloesem © Red Star Line Museum
Project Turks-Gents erfgoed, presentatie Neslihan Dogan © Erfgoedcel en STAM Gent
Project Turks-Gents erfgoed, campagnebeeld © Erfgoedcel en STAM Gent

Nog meer blikvangers

Ook het Amsterdam Museum werkt al vele jaren samen met (erfgoed)gemeenschappen in stadswijken. Het verzamelproject Collecting the city vertrekt van de vragen: ‘Welke objecten en verhalen moeten bewaard worden om de stad van 2025 voor toekomstige generaties te ontsluiten, en op welke manier?' en 'Hoe kan elke inwonder van de stad zich erin herkennen?’ Het project is gestart in 2021 en loopt in samenwerking met de Openbare Bibliotheek (OBA), de Universiteit van Amsterdam (UvA), het Stadsarchief, het Tropenmuseum en de Gemeente Amsterdam. De resultaten worden in 2025 in het museum getoond.

Een markant museum is verder ook het nog jonge Kalamaja Museum in Tallinn, een van de locaties in beheer van het Stadsmuseum. In 2024 won het de European Museum Award als ‘Best community museum’. De presentatie in Kalamaja (‘vissershuis’) is samen met de lokale gemeenschap gebouwd rond het oude stadsdistrict Kalamaja, "a village in the middle of the city”. En dat is letterlijk zo: banale objecten met ‘crazy stories’, interessante documenten of objecten met een lokaal verhaal verteld door de locals zijn het resultaat van een hechte samenwerking.

Het stadsmuseum van Dublin heeft 14 Henrietta Street in beheer, een ‘tenement’ ('huurhuis'). In zijn lange bestaan zag het huis ontelbare gezinnen passeren. Nadat de woonfunctie eindigde, werd het heringericht en ontsloten voor het publiek. Dat gebeurde op basis van een creatief partnerschap en engagement van vroegere bewoners. Met ‘Tenement Memories’, een mondelinge-geschiedenisprogramma, verzamelt de museumstaf de verhalen van de mensen die er leefden. Zo documenteren en ontsluiten ze de geschiedenis van het huis voor en samen met de Dubliners. 

Naast deze inspirerende casestudies kwamen tijdens de conferentie nog tal van andere presentaties aan bod vanuit diverse invalshoeken. Bekijk hier het volledige programma van de conferentie.

Meer lezen?


Expo 

De tentoonstelling Gezichten van Noord-Holland loopt nog tot en met 11 november 2024 in het Amsterdam Museum, en van 3 april tot en met 17 augustus 2025 in het Frans Hals Museum in Haarlem.

Foto’s: Spandoek van actiegroep Bernadette Blijft, 2020 © STAM–Stadsmuseum Gent / The Hunterian Museum, Glasgow. Foto: Johnny Briggs via Unsplash / Project Heimwee, presentatie Nadia Babazia en welkomstritueel met oranjebloesem © Red Star Line Museum / Project Turks-Gents erfgoed, presentatie Neslihan Dogan en campagnebeeld © Erfgoedcel en STAM Gent

Anne Milkers